Νίκη τῆς Σαμοθράκης

Τοῦ Χρήστου Κηπουροῦ

Ἀντίβαρο, Ἀπρίλιος 2006

Αὐτὸ τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο σὲ πολυτονικό. Διαβάστε τὴ μονοτονική του ἔκδοση.

Το ίδιο κείμενο σε μορφή pdf περιλαμβάνοντας και όλες τις σχετικές φωτογραφίες

Ἂν ζοῦσε σήμερα ὁ Ἴων Δραγούμης καὶ ξαναέγραφε τὴν ὑπέροχη «Σαμοθράκη» του, δὲν θὰ ἐπέμενε γιὰ τὴ Νίκη ὅτι: «Ξέχασε ὅμως νὰ κρύψει τὰ φτερά της, λησμόνησε πὼς τὰ φοροῦσε φεύγοντας ἀπὸ τὸ νησί της γιὰ πάντα σὲ ξένους τόπους. Καὶ ἀπὸ τὰ φτερὰ τὴν ἐγνώρισαν». Ναὶ μὲν πιὸ κάτω ἀναφερόμενος στὴν ἄλλη νίκη, σημειώνει ἐμφαντικὰ ὅτι: «ἀσάλευτη δὲν εἶναι, παρὰ εἶναι φτερωτὴ καὶ δὲν στέκει σ΄ ἕναν τόπο παντοτινά» καὶ «Ἡ Νίκη πάντα φεύγει», νομίζω ὅμως ὅτι εἴτε πρόκειται γιὰ τὴ Νίκη τῆς Σαμοθράκης εἴτε τὴν ἄλλη, θὰ συμπλήρωνε μία φράση ποὺ ἀπουσιάζει: «Ἐκτὸς καὶ ἂν δὲν ἔκρυψε τὶς φτεροῦγες της γιὰ νὰ δείξει ὅτι θὰ τῆς χρειαστοῦν γιὰ τὸ μεγάλο ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς».

Θράκη 7 Ἀπριλίου 2006 {*},


Τρεῖς ἰδέες γιὰ τὴ Νίκη

1. Ἡ ἥττα τῆς Νίκης

Τοῦ Χρήστου Κηπουροῦ

Ὅσοι ἔχουν ἐπισκεφθεῖ τὸ Μουσεῖο τῆς Σαμοθράκης ἔχουν δεῖ τὸ γύψινο ἐκμαγεῖο τῆς Νίκης. Δὲν ξέρω ἂν σὲ κάποιους θυμίζει τὶς χάνδρες καὶ τὰ καθρεφτάκια μὲ τὰ ὁποῖα κάποτε ξεγελοῦσαν τοὺς ἰθαγενεῖς, ὅμως νομίζω ὅτι κανεὶς δὲν θὰ διαφωνεῖ ὅτι μὲ τὴν παρουσία του δὲν κάνει κάτι ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ καλλιεργεῖ τὴν ψευδαίσθηση στοὺς ἐπισκέπτες, κυρίως δὲ στοὺς ἱστορικοὺς δικαιούχους τῆς Νίκης. Τοὺς νησιῶτες κατοίκους τῆς Σαμοθράκης.


Μπορεῖ ἐκ πρώτης ὄψεως νὰ μὴ γίνεται ἀντιληπτό, ὅμως ἡ κόπια αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ ρόλο ἐπιτελεῖ. Τὴν ἐκλογίκευση τῆς ἀπώλειας ἑνὸς μάλιστα ἀπὸ τὰ δυὸ τρία πλέον σημαντικὰ ἔργα τέχνης τοῦ πολιτισμοῦ τῶν Ἑλληνιστικῶν χρόνων. Ἐπιπλέον ἕνα ἀπὸ τὰ δυὸ τρία πιὸ σπουδαῖα ἐκθέματα τοῦ ἴδιου του Μουσείου τοῦ Λούβρου, ποὺ ἔχει διαθέσει γιὰ τὴ Θρακιώτισσα αὐτή, μία ὁλόκληρη αἴθουσα, ποὺ ὅμως δὲν παύει νὰ ἀποτελεῖ ἕνα χρυσὸ μέν, κλωβὸ δέ, ἀφοῦ βρίσκεται στὰ ξένα, γιὰ νὰ θυμηθῶ καὶ ἕναν ἄλλο συμπατριώτη, τὸ Γεώργιο Βιζυηνό.


Τὰ λέω αὐτὰ διότι τὸ ἐδῶ ἀντίγραφο τῆς Νίκης τὸ ὁποῖο ἐκτίθεται στὸ Μουσεῖο τοῦ νησιοῦ ταυτόχρονα ἐκθέτει ὁλόκληρη τὴν Ἑλληνικὴ πολιτισμικὴ παιδεία καὶ Πολιτεία διαχέοντας στοὺς πολίτες πολλαπλὰ αἰσθήματα κενοῦ γιὰ τὴ συνολική της στάση. Ὄχι τόσο γιὰ τὴν ἁρπαγή, ἀπαγωγὴ καὶ ὑπεξαίρεση -γιὰ ποιὸ ἄλλωστε πρῶτα ἔργο τέχνης νὰ μιλοῦσε- ὅσο τὴν ἀποδοχὴ τοῦ ἐν λόγῳ ὑποκατάστατου. Τὴν ψευδονίκη. Ὄπως καὶ τὴν ψευδοαφροδίτη τῆς Μήλου, γιὰ τὴν ὁποία θὰ μιλήσω μία ἄλλη φορᾶ.


Παρόλα αὐτὰ ἔχω νὰ ἐκφράσω εὐχαριστίες σὲ ὅσους μὲ τὴν ἀναμνηστικὴ τουριστική τους φωτογράφηση ἔξω ἀπὸ τὸ Μουσεῖο τοῦ Λούβρου ἐνέπνευσαν τὴ σημερινὴ ἰδέα. Μιλῶ γιὰ ὅλους ἐκείνους -ὄχι τόσο τοὺς θεσμικοὺς Θράκες, ποὺ ἄλλωστε ὄφειλαν νὰ μεταβοῦν- ὅσο τοὺς προερχόμενους ἐκ τῶν ἄλλων χώρων, ὄπως ὁ καλλιτεχνικὸς καὶ ὁ ἀθλητικός, ποὺ μετέβησαν ἀπὸ κοινοῦ πρόσφατα στὴ Γαλλικὴ πρωτεύουσα μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς παρουσίασης στὸ ἴδιο Μουσεῖο ἀπὸ τὸν προσκεκλημένο τοῦ ἀρχαιολόγο Διαμαντὴ Τριαντάφυλλό του μεγάλου ὄντως ἀρχαιολογικοῦ θησαυροῦ τῶν ρωμαϊκῶν τάφων τῆς Δοξιπάρας Ὀρεστιάδας ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακάλυψε.


Ὑπάρχει τέλος ἕνα ἀκόμη ἐρώτημα. Τί ἐξυπηρετεῖ τὸ ἐκμαγεῖο αὐτὸ τῆς Νίκης; Κατὰ τὴ γνώμη μου, ὄχι μόνο δὲν προσφέρει καὶ δὲν ἀποτελεῖ ἀξιοθέατο ἀλλὰ ἀπεναντίας ἐμποδίζει τὴν ἀνάληψη πρωτοβουλιῶν στὸ πεδίο τοῦ ἱστορικοῦ στρατηγικοῦ στόχου. Νομίζω ὅτι εἶναι συνώνυμο μὲ τὴν παραίτηση ἀπὸ τὴν ὑπόθεση. Ἂν δὲ δὲν ὑπάρχουν χαμένες ὑποθέσεις παρὰ μόνο παρατημένες, τότε ἐπιβεβαιώνεται ἐπίσης καὶ τὸ ἴδιο τὸ ὄνομά της. Ἡ ψεύτικη νίκη. Δηλαδὴ ἡ ἥττα. Ἡ ἥττα τῆς Νίκης. Ἂν τὸ ἀντίγραφο αὐτὸ εἶναι κάτι, εἶναι ἡ Νίκη τῆς ἥττας.


Ἡ ἀπόσυρση ποὺ προτείνεται ἔχει μία ἀκόμη διάσταση. Ἴσως τὴν πιὸ οὐσιαστική. Τὴν προετοιμασία τοῦ χώρου ὑποδοχῆς τῆς αὐθεντικῆς Νίκης. Ὅποτε καὶ ἂν ἐπιστρέψει θὰ τὴν περιμένει ὁ φυσικός της χῶρος. Στὸν ὁποῖο μπορεῖ νὰ γραφεῖ καὶ μία φράση: Ἐδῶ εἶναι ὁ τόπος τῆς Νίκης. Κατὰ τὰ ἄλλα, ἂν ἡ ἀνέγερση ἑνὸς ταφικοῦ μνημείου πρὸς τιμὴ προσώπου ποὺ δὲν ἔχει ταφεῖ στὸ συγκεκριμένο χῶρο, εἶναι τὸ γνωστὸ κενοτάφιο, στὴ δική μας περίπτωση, δὲν συμβαίνει αὐτό. Ὁ Μουσειακὸς αὐτὸς χῶρος πρὸς τιμὴ τῆς Νίκης ποὺ λέω, θὰ εἶναι ἕνας χῶρος καινοζωικὸς ἀφοῦ στὴν κυριολεξία θὰ πρόκειται ὄντως γιὰ μία καινούργια ζωή, ὄπως καὶ γιὰ τὸν τελευταῖο παραλογικὸ αἰώνα τῆς κόρης αὐτῆς τῆς Θρακικῆς γῆς.

__________
{*} Προτοῦ σπεύσει κανεὶς καὶ σχολιάσει ἀρνητικὰ τὴν ἀναφορὰ αὐτή, σπεύδω ἐγὼ νὰ παραθέσω τὴν τελευταία παράγραφο ἀπὸ τὴν ὁμιλία ποὺ ἔκανα στὶς 23 Φεβρ.’03, στὴ Φλώρινα σὲ ἐκδήλωση ποὺ διοργάνωσαν ἀπὸ κοινοῦ ἡ Εὔξεινος Λέσχη τῆς πόλης, τὸ παράρτημα τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καὶ ἡ ΤΕΔΚ τοῦ Νομοῦ: «...Ὄπως θὰ ἔκανα τὸ ἴδιο στὴ Φλώρινα καὶ τὴν Καστοριά, ἂν ὦς διατελέσαν μέλος τοῦ κοινοβουλίου δὲν τὶς κατέθετα, μὲ τὴ σημερινὴ εὐκαιρία, δημόσια τὸ σεβασμό μου, λόγω του ὅτι ὦς ἑνιαῖος κάποτε Νομὸς καὶ τόπος ἐξέλεξε ἀπὸ ἀνεξάρτητο ψηφοδέλτιο ὦς Βουλευτὴ Φλωρίνης, τὸν Ἴωνα Ἰωάννη Δραγούμη, μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὸ Βογατσικό. Ἕνα ἱστορικὸ πρόσωπο ποὺ ἀποτέλεσε μέρος τοῦ ἐθνικοῦ καὶ πνευματικοῦ μας πλούτου. Κάτι ποὺ ἀρκεῖ ἀπὸ μόνο του, ὥστε νὰ ἀφιερώσω τὴ σημερινὴ ὁμιλία στὴ μνήμη του».

Σ. Σ. Τὸ κείμενο εἶναι τὸ πρῶτο ἀπὸ τὰ τρία της ἐργασίας «Τρεῖς ἰδέες γιὰ τὴ Νίκη» τοῦ πρώην Βουλευτῆ. Τὰ δυὸ ἄλλα, ποὺ ἀκολουθοῦν καὶ ἔχουν δημοσιευτεῖ τὸ 2004, εἶναι: «Ἂν βρεθεῖ τὸ κεφάλι τῆς Νίκης» καὶ «Ἡ θερινὴ κατοικία τῆς Νίκης» ἐνῶ ἡ πρόταση ἐπιστροφῆς τῆς διατυπώθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο σὲ ὁμιλία ποὺ ἔκανε στὴν Ἀλεξανδρούπολη στὶς 2 Ὀκτ. 1988.

Θράκη, Ἀπρίλιος 2006,
 

2. Ἂν βρεθεῖ τὸ κεφάλι τῆς Νίκης

Ποτὲ δὲν ὑπῆρξε μία γυναίκα τόσο ὄμορφη, ἔστω καὶ ἂν εἶναι ἀκέφαλο σῶμα. Σκέφτομαι μερικὲς φορὲς τί ἔχει νὰ γίνει ἂν βρεθεῖ τὸ κεφάλι της. Καταρχὴν ἂν ὑπάρχει. Ρώτησα ἀλλὰ δὲν ἤξεραν νὰ μοῦ ποῦν. Γὶ αὐτὸ λέω ἄν. Ἐπίσης ἂν ἔχουν δίκαιο ὅσοι κάνουν λόγο γιὰ τὸν ἀγαλματοποιὸ Σκόπα ποὺ τὸ τεχνούργησε ἐπὶ τόπου πρὶν δωριθεῖ πρὸς τιμὴ τῶν μεγάλων θεῶν ἀπὸ τὸ Δημήτριο ἢ ἀπὸ Ρόδιους, ὄπως λένε ἄλλοι. Σὲ κάθε περίπτωση, πολλοὺς αἰῶνες πρὶν ἁρπαγεῖ τὸ ἐξαισίας τέχνης καὶ ὡραιότητος ἄγαλμα, ὄπως ἔλεγε ὁ μακαρίτης Κουρτίδης.

Λέω νὰ προτείνω νὰ ἀρχίσει νέα ἀνασκαφικὴ ἔρευνα στὸ μέρος ποὺ βρέθηκε τὸ σῶμα τῆς Νίκης κομματιασμένο. Τότε εἶναι ποὺ θὰ γράψω γιὰ τὴ χειμερινὴ κατοικία τῆς στὸ Λοῦβρο. Ὅταν ἡ ἀσώματος κεφαλὴ τῆς συναντηθεῖ μετὰ ἀπὸ δυὸ καὶ πλέον χιλιετίες μὲ τὸ ἀκέφαλο σῶμα. Τότε θὰ ἀποκτήσει νέο ἐπίθετο. Θὰ ὀνομάζεται Νίκη τοῦ Ἑλληνικοῦ καὶ γιὰ αὐτὸ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ καὶ τοῦ Παγκόσμιου πολιτισμοῦ. Τόπος γέννησης Σαμοθράκη. Τόποι κατοικίας, Λοῦβρο καὶ Σαμοθράκη. Καὶ μετὰ ἀπὸ κάποιες δεκάδες χρόνια μπορεῖ νὰ ἔρθει ἡ ὁριστική της παλιννόστηση. Μεταξὺ τῶν ἄλλων, νὰ συναντήσει μία ἄλλη συνονόματή της. Τὴ νίκη τῆς Θρακικῆς γεωοικονομίας. Τὴ δική μας Νίκη. Μπορεῖ τότε νὰ μὴν ὑπάρχουμε, ὅμως ἐγὼ λέω ὅτι μποροῦμε νὰ δεσμευτοῦμε ἀπὸ τώρα, νὰ ἀγωνιστοῦμε ἔξυπνα. Κυρίως μὲ τὸ μυαλό. Πέραν ὅλων τῶν ἄλλων, ἀπὸ μόνος του ὁ ντόρος ποὺ θὰ γίνει, ἀποτελεῖ μεγάλη τουριστικὴ πρόσοδο. Κάποια στιγμὴ θὰ χρειαστεῖ νὰ κάνουν κάτι ἀνάλογο καὶ οἱ πολίτες τῆς Γαλλίας. Εἰδικὰ οἱ Γαλλίδες μπορεῖ νὰ μποῦν μπροστὰ στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τῆς Νίκης. Τόσο λόγω κοινοῦ φύλου ὅσο λόγω ὀνόματος.

Δὲν ξέρω πὼς θὰ ἐξελιχθεῖ ἡ ὑπόθεση ἀλλὰ κλείνω πρὸς τὸ νὰ προτείνω στὸ Δήμαρχο τῆς Σαμοθράκης νὰ ἀνοίξει μία συζήτηση μὲ τὸ ὑπουργεῖο πολιτισμοῦ ὅσο μὲ τὴν Ε.Ε. νὰ ἐγκριθεῖ ἡ χρηματοδότηση πρόσθετων συστηματικῶν ἀνασκαφικῶν ἐργασιῶν. Ἀπὸ τὴ μία ὁ ντόρος, ποὺ ἔλεγα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη τὰ μνήματα τόσων καὶ τόσων παραχωμένων θησαυρῶν. Στὴ μέση κάπου, ἂν διασώθηκε, μπορεῖ νὰ βρεθεῖ ἡ Νίκη. Καὶ νὰ πῶ καὶ κάτι τελευταῖο. Δὲν χρειάζεται καὶ νὰ τὴ βροῦνε ἀπὸ τὴν πρώτη μέρα. Πέραν τοῦ ὅτι μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν ἀνάλογης ἀξίας τεχνουργήματα ποὺ θὰ ξαναδοῦν τὸ φῶς μέσα στὸ γνώριμο γεωπολιτισμικὸ τοὺς περιβάλλον. Ὄχι μόνο τὸ κεφάλι ποὺ λείπει ἀλλὰ καὶ ἄλλες Νίκες.

Θράκη 11 Μαϊου 2004,

 

Ἡ θερινὴ κατοικία τῆς Νίκης

Πέρασαν δεκάξι χρόνια ἀπὸ τότε ποὺ σὲ ἡμερίδα τοῦ Νομαρχιακοὺ Συμβουλίου Ἔβρου στὴν Ἀλεξανδρούπολη μίλησα περὶ ἐπιστροφῆς τῆς Νίκης τῆς Σαμοθράκης. Λίγο πρίν, ἡ ἀείμνηστη Μελίνα εἶχε θέσει τὸ ζήτημα μὲ τὰ μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ ἀμέσως μετὰ τὴν περίοδο τοὺ Νταβός, εἶχε ἐκφραστεῖ ἡ στήριξη τοῦ τουρκικοῦ ὑπουργείου πολιτισμοῦ γιὰ τὴν ἐπιστροφή τους. Ἡ πρότασή μου ὑπῆρξε ἀπότοκος ὅλων αὐτῶν, συμβάλλοντος τοῦ τότε κλίματος.


Μπορεῖ νὰ χρειάστηκε νὰ περάσουν ἔκτοτε δέκα καὶ πλέον χρόνια ὥστε νὰ ἐπαναφέρει τὸ ἴδιο θέμα ὁ Δῆμος τῆς Σαμοθράκης, ὅμως τὸ γεγονὸς δὲν παύει νὰ ἀποτελεῖ πράξη ποὺ τὸν τιμᾶ. Κατὰ τὰ ἄλλα τὸ ζήτημα, αὐτὸ καθεαυτό, ἀφορᾶ μία ἐπεξεργασμένη πολιτική. Τόσο ὦς σύλληψη, σχεδίαση καὶ χειρισμὸς ὅσο ἐπίσης ὦς κλιμάκωση καὶ ἀνάπτυξη. Ἕνας ἐπιπλέον λόγος εἶναι οἱ ἀτυχεῖς ἂν ὄχι βλακώδεις καὶ ταυτόχρονα ζημιογόνοι χειρισμοὶ ὦς πρὸς τὴν ὑπόθεση μὲ τὰ μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα ἐκ μέρους τῆς ἀπελθούσας κυβέρνησης. Ἀπὸ τὴν ἔμμεση ἂν ὄχι ἄμεση ἀναγνώριση κυριότητας τῶν πολιτισμικῶν ἐκείνων μνημείων καὶ ἔργων τέχνης στὴν Ἀγγλία ἔως τὴν κατάπτωσή τους στὸ ἐπίπεδο πολιτικοῦ ρουσφετιοῦ ἐκ μέρους τῆς Βρετανικῆς στὴν προηγούμενη Ἑλληνικὴ κυβέρνηση.


Ἡ ἐπιλογὴ ἐκ μέρους μου τῆς συγκεκριμένης χρονικῆς στιγμῆς τὸ Μάιο τοῦ 2004, δὲν προέκυψε τυχαῖα. Ἀπεναντίας. Περίμενα χρόνια νὰ τὸ κάνω αὐτὴ τὴ στιγμή. Δηλαδὴ κατὰ τὴν 84η ἐπέτειο ἀπελευθέρωσης τῆς Θράκης καὶ τῆς ἱστορικὰ καὶ διοικητικὰ ἀνήκουσας σὲ αὐτὴν νήσου Σαμοθράκης. Πρὶν ὅμως μιλήσω γὶ αὐτὸ ἅς μου ἐπιτραπεῖ νὰ ὑπενθυμίσω κάτι ποὺ οἱ ἀπελθόντες ἀγνοοῦσαν τραγικά. Ὅτι δηλαδὴ γιὰ τὰ ἔργα τέχνης, ἰδιαίτερα τὰ μεγάλα, ὑπάρχει ἡ ὑψηλὴ κυριότητα. Ὅτι ἀνήκουν σὲ εὐρύτερα ἀπὸ τὰ ἐθνικὰ σύνολα. Ἐν προκειμένῳ στὸν Εὐρωπαϊκὸ πολιτισμὸ καὶ ἐπέκεινα στὸν παγκόσμιο καὶ σὲ ὁλόκληρη στὴν Οἰκουμένη. Ἡ Νίκη τῆς Σαμοθράκης ὦς πολιτισμικὸ κοινὸ Εὐρωπαίων δὲν μπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ ἐξαίρεση τοῦ παγκόσμιου αὐτοῦ ἄγραφου ὅσο καὶ γραπτοῦ πολιτισμικοῦ κανόνα καὶ νόμου. Σὲ τέτοιες δηλαδὴ περιπτώσεις, ὄπως καὶ ἄλλες, ἡ χρησικτησία δὲν μπορεῖ νὰ μετατραπεῖ σὲ κυριότητα, ὅσοι καὶ ἂν παρέλθουν αἰῶνες. Πόσο μᾶλλον ὅταν ἀφορᾶ κλοπιμαία ἐξ ἀρχῆς ἔργα, ὄπως τὸ προκείμενο σπάνιο τεχνούργημα τῆς Νίκης.


Οἱ ὅποιες θεωρίες περὶ ποιοτικῆς συντήρησης ἔργων, σὰν αὐτὸ στὶς νέες τους ἑστίες, ὅσο καὶ «ἐπιστημονική» τεκμηρίωση νὰ τὶς διακρίνει, ἀδυνατοῦν νὰ ἀποκρύψουν τὴν ἀλήθεια. Τὴν μὴ λησμοσύνη δηλαδὴ γιὰ τὸν τρόπο τῆς κτήσης. Τὴν κρατικὴ ἀρχαιοκαπηλία. Παραπέμπουν στὸ γνωστό: «οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὅρους κειμένη». Τὸ ζήτημα εἶναι νὰ ἀνοίξει μὲ ἔξυπνο καὶ σοβαρὸ τρόπο ἕνας πολιτισμικὸς καὶ γὶ αὐτὸ πολιτικὸς καὶ λογικὸς διάλογος. Κάτι ποὺ ναὶ μὲν ἔγινε σὲ κάποιο σημεῖο μὲ τὴν ἄλλη ὑπόθεση, ποὺ ὅμως τὰ προηγηθέντα ἀρνητικά του, βάραιναν πολὺ



περισσότερο. Γὶ αὐτὸ καὶ φτάνει νὰ καταλήξει σὲ φιάσκο ἂν δὲν συνέβη ἤδη. Δηλαδὴ νὰ ὑπάρξει μία Ἑλληνικὴ διπλωματικὴ πολιτισμικὴ πολιτικὴ ἥττα. Μπορεῖ νὰ ἦταν πολὺ δύσκολο ἐξ ἀρχῆς ἐγχείρημα, ὅμως αὐτὸ ποὺ μετράει στὴν πολιτικὴ εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα.


Σὲ ὅτι ἀφορᾶ τὴ Νίκη, μπορεῖ κανεὶς νὰ τὴν δεῖ μέσα ἀπὸ μία ἁπλοϊκὴ ὀπτικὴ καὶ λογική. Μία ἐργαζόμενη -ἀνάμεσα ὅμως στὶς πιὸ παραγωγικὲς καὶ προσοδοφόρες του Λούβρου καὶ τῆς Γαλλικῆς οἰκονομίας- μαζὶ μὲ τὴ συμπατριώτισσα φίλη της, τὴν Ἀφροδίτη τῆς Μήλου καθὼς καὶ τὴν κατὰ πολὺ νεώτερη Τζοκόντα. Ὁ λόγος γιὰ τὶς τρεῖς χάριτες τῶν Παρισίων. Δυό της ἀρχαίας Ἑλλάδας καὶ ἡ τρίτη, μία ζωγραφιὰ ἀπὸ τὴν Εὐρωπαϊκὴ ἀναγέννηση, μὲ δυὸ μοναδικὰ κάλλη: τὸ ὁμώνυμο χαμόγελο καὶ τὸ ὄπισθεν ἀπαράμιλλο τοπίο. Ὅμως ἡ Νίκη εἶναι περισσότερο μοναδικὴ καὶ ἀπὸ τὶς μοναδικές. Εἶναι τὸ φῶς τῆς ὁμώνυμης πόλης.


Μπορεῖ οἱ νίκες νὰ εἶναι πολλῶν εἰδῶν, ἀκόμη καὶ ὦς ἀγάλματα -ὑπάρχει ἕνα χάλκινό της ἀπὸ ναὸ τοῦ Βεσπασιανοῦ στὸ ἀρχαιολογικὸ μουσεῖο τῆς Μπρέτσια, ὅμως ἡ δική μας, δὲν ἔχει ταίρι. Μπορεῖ ὁ νεφεληγερέτης νὰ πῆγε τὴν Εὐρώπη στὴν Κρήτη, μπορεῖ νὰ ἔκανε μύρια ὅσα μὲ τοὺς ἀμέτρητους ἔρωτές του, ὅμως δὲν κράτησε τυχαῖα μόνιμα στὸ Ὄλυμπο τὴ θεὰ Νίκη, ὅταν τὴν πῆγε ἐκεῖ ὁ πατέρας τῆς ὁ γίγας Πάλας γιὰ νὰ βοηθηθεῖ στὸν ἐναντίον τῶν Τιτάνων ἀγώνα του. Τὰ ἴδια ἀκριβῶς ἐπανέλαβαν οἱ Ρόδιοι μὲ τὸ ἀνάθημα τῆς Νίκης πρὸς τοὺς Μεγάλους Θεοὺς τῆς Σαμοθράκης, ὅταν νίκησαν τὸν βασιλιὰ τῆς Συρίας. Μόνο ποὺ αὐτὴ τὴ φορὰ ἡ Νίκη δὲν ἔμεινε κοντὰ στοὺς θεοὺς γιὰ πάντα. Αἰτία ἕνας περισσότερο ἀνοιχτομάτης παρὰ διπλωμάτης Γάλλος Ἔλγιν, ὀνόματι Σαμπουαζῶ, ποὺ νομίζω ὑπηρετοῦσε στὴν Ἀνδριανούπολη. Καὶ τὸ χειρότερο, αὐτὸ ποὺ ὑπάρχει σήμερα στὸ μουσεῖο τοῦ νησιοῦ εἶναι ἕνα γύψινο ἐκμαγεῖο ποὺ παραπέμπει στὶς χάντρες καὶ τὰ καθρεφτάκια ἂν δὲν ἀποτελεῖ μία διαρκῆ, ἀνὰ τοὺς αἰῶνες, ὕβρη.


Σκέφτομαι μερικὲς φορὲς πόσο ἀληθινὴ μπορεῖ εἶναι μία Εὐρωπαϊκὴ παιδεία. Ἀκόμη καὶ μία φιλοσοφία ἢ πολιτική, ὅταν τοὺς λείπει ἡ λογικὴ καὶ ἡ πολιτικὴ ἠθική. Δὲν μπορῶ νὰ πῶ ὅτι ξέρω καλὰ τὰ τῆς Ἀγγλικῆς ὀρχήστρας. Μοῦ φαίνεται πάντως ὅτι ὁ Ρούμπιν Χοὺκ εἶναι εἰλικρινὴς γιὰ τὴν ἀνάγκη ἐπιστροφῆς τῶν μαρμάρων τοῦ Παρθενώνα. Ἴσως ἐπειδὴ εἶναι τὸ πιὸ τελευταῖο ἐκβᾶν του. Ἀφοῦ ὑπάρχει προτελευταῖο μὲ τὴν περίπτωση τῆς Ἀμερικανικῆς καὶ Βρετανικῆς εἰσβολῆς στὴ Μεσοποταμία. Περιμένω ἀπὸ τὸν φίλο της Μελίνας τὸν Ζᾶν Λὰγκ ποὺ τόσο συγκινητικὰ τὴν κατευόδωσε ἀπὸ τὴ Μητρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, νὰ μιλήσει, ὅταν μπεῖ τὸ ζήτημα μὲ τὴ Νίκη τῆς Σαμοθράκης. Ὄπως ἀπὸ πολλοὺς ἄλλους τόσο ἀπὸ τὶς πολιτικὲς ὅσο τὶς φιλοσοφικὲς Γαλλικὲς σχολές. Ἂν ὑπάρξει μία νέα Εὐρωπαϊκὴ ἀναγέννηση αὐτὴ καταρχὴν ὀφείλει νὰ εἶναι Ἀριστοτέλεια. Τόσο λογικὴ ὅσο πολιτικὴ καὶ ἠθική.


Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ ἱστορία δείχνει ὅτι οἱ ἀναγεννήσεις ἔχουν κοινὸ μὲ τοὺς ἐγκληματίες. Ἕλκονται νὰ ἐπιστρέψουν στὸν τόπο τοῦ ἐγκλήματος. Δὲν ἐξηγοῦνται




ἀλλιῶς τόσες καὶ τόσες ἀναγεννήσεις στὸν ἱστορικὸ Ἑλληνικὸ χῶρο, διαψεύδοντας μὲ
τὸν πιὸ κατηγορηματικὸ τρόπο ὅτι δῆθεν οἱ πολιτισμοὶ ταξιδεύουν ἀπὸ Ἀνατολᾶς πρὸς Δυσμᾶς. Θὰ κρεμάσουν τοὺς πολιτισμοὺς καὶ θὰ πᾶνε καὶ μερικοὶ τζάμπα. Ἂν καὶ μπορεῖ νὰ βγεῖ σὲ καλό, ἀφοῦ πρόκειται γιὰ βαρβαρότητες. Ἡ γνώμη μου εἶναι ὅτι ὅλο αὐτὸ τὸ ὑπαρκτὸ τεῖχος τῶν Ἀθηνῶν -ἀόρατο τηλεοπτικὸ ἠλεκτρονικὸ καὶ κυρίως «τσιμεντένιο»- ἀποτελεῖ ἀκριβῶς τὴν ἔκφραση τέτοιων ἀκριβῶς μέτρων. Λαμβάνονται προληπτικὰ ὥστε νὰ ἐμποδιστεῖ ἀκόμη καὶ ἕνα ψῆγμα ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ αὐτὸ χῶρο τῶν πιὸ πολλῶν ἀναγεννήσεων. Δὲν ἀποδίδουν ὅμως πάντοτε. Τέτοια περίπτωση εἶναι ἡ Μεγαλόνησος. Ἂν καὶ καθημαγμένη, τέτοιο ἀναγεννητικὸ μήνυμα στέλνει τὸ πρόσφατο ὄχι της. Τόσο στὸν Ἑλληνισμὸ ὅσο σὲ ὅλους τους λαούς. Ἐπίσης στὴν θλιβερὴ ὅσο γελοία πολιτικὴ Ἀθήνα ποὺ κατέληξε νὰ εἶναι μὲ τὰ μπούνια μέσα, καὶ πίσω ἀπὸ κάθε διεθνῆ μηχανορραφία γιὰ τοὺς λαοὺς τῆς πολύπαθης Ἀνατολικῆς Μεσογείου.


Ὀργανικὰ συνδεδεμένα μέρη μὲ ὅλο αὐτὸ τὸ πλέγμα, ἅπασες οἱ κομματικὲς χωματερὲς τῆς Ἑλλαδικῆς πρωτεύουσας. Ἀντὶ τῆς ἀναγέννησης πηγαίνουν ὄχι ἁπλὰ λίγο ἀλλὰ ἐντελῶς πρὸς τὴν ἀντίθετη κατεύθυνση. Καὶ ὅμως ἂν δὲν ἦταν μέσα στὸ κόλπο, ἀρκοῦσε ἡ ἐπανασύνδεση μὲ τὴ λογική. Τότε θὰ ἔβλεπαν τί κάνουν καὶ ποὺ πηγαίνουν. Τώρα ἁπλὰ ἀντιπολίτευση εἶναι τὸ ἀντίθετό της Κυβέρνησης ἐκτὸς καὶ ἂν ὑπάρχει ἐξωελλαδικὴ ἀνωτέρα βία καὶ δύναμη ποὺ ἐπιθυμεῖ ἄλλως. Ἡ περίπτωση τοῦ Κυπριακοῦ βοᾶ ὑπὲρ αὐτῆς τῆς ἐκδοχῆς. Ἡ δὲ κυβέρνηση κυβερνᾶ ὑποτίθεται χρησιμοποιώντας ὦς καύσιμα τὶς οὒκ ὀλίγες, εἶναι ἡ ἀλήθεια, βλακεῖες τῆς προκατόχου της. Τὸ μάξιμουμ τοῦ Μαξίμου εἶναι λιγότερο καὶ ἀπὸ τὸ ἐλάχιστο ἀκόμη. Ἀνάλογη ἀντίθεση, σὲ ἄλλη βέβαια κλίμακα, ὑπάρχει ἀνάμεσα στὶς ἀντιπολιτευτικὲς ἐκπροσωπήσεις τῆς Ἀριστερᾶς. Ἡ μία κάνει τὸ ἐντελῶς ἀντίθετό της ἄλλης καὶ ὅταν ἀκόμη συμπίπτουν.


Δὲν εἶναι δηλαδὴ νὰ περιμένει κανεὶς κάτι. Ἐν προκειμένῳ τὸ ζήτημα τῆς Νίκης μπορεῖ νὰ τεθεῖ μὲ ἕναν κοινωνικοπολιτικὸ τρόπο. Μποροῦν νὰ τὸ κάνουν αὐτὸ ἄνθρωποι ἀπὸ τοὺς πιο ἐκτεθειμένους στὸ ζήτημα τῆς Δημοκρατίας ἂν δὲν ὑπῆρχαν τὰ ὑπαρκτὰ πολιτικὰ πρόσωπα. Ὁ λόγος γιὰ τοὺς δημοσιογράφους καὶ τὸ ἐρχόμενο συνέδριό τους στὴ Σαμοθράκη, κατὰ τὸν ἑπόμενο μήνα. Δίνεται μία εὐκαιρία νὰ μὴν ἐπαναληφθεῖ ἡ μεγάλη διασπάθιση τοῦ δημοσίου χρήματος γιὰ τὸ πληρωμένο τοὺς week end καὶ τὴν καταβολὴ ὅλων αὐτῶν τῶν δαπανῶν ἀπὸ τὸ κορόιδο λαό. Ἀντὶ νὰ ἔρθουν νὰ λιβανίσουν τὴν ἄλλη πηγὴ ἐσόδων τους, τὴν Ἀθήνα 2004, ποὺ καὶ πάλι παραπέμπει στὸν ἴδιο λαό, μποροῦν νὰ σκεφτοῦν καὶ νὰ πράξουν διαφορετικά. Μπορεῖ νὰ υἱοθετηθεῖ ἡ πρότασή μας τοῦ 1988, ὄπως ἐκείνη τοῦ ὁμώνυμου Δήμου καὶ τῆς Ε.Σ.Η.Ε.Μ.-Θ. τοῦ 2001. Δὲν χρειάζονται φορτίσεις. Τὸ σημερινὸ κείμενο αὐτὸ ἐπιχειρεῖ.


Ἐφέτος συμπληρώνονται 800 χρόνια ἀπὸ τὴν εἰσβολὴ καὶ τὴ Φραγκοκρατία στὴν περιοχὴ τῆς Ρωμανίας ὅπου γεννήθηκε ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ μεγάλους σὲ χρονικὴ διάρκεια παγκόσμιους πολιτισμοὺς τῆς γῆς καὶ τοὺς πλέον λεηλατημένους. Παρόλα αὐτὰ πολλὰ πολιτισμικὰ ἔργα ἀπὸ προηγούμενες περιόδους ὄπως ἡ Ἑλληνιστική, ἔμειναν χωρὶς νὰ κινδυνέψουν τότε. Δὲν συνέβη ὅμως τὸ ἴδιο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ἐθνικοῦ ἀγώνα τῶν Ἑλλήνων. Λίγες δεκαετίες ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ πνευματικοὶ Γάλλοι ὄπως ὁ Φωριὲλ διένειμε τὰ Ἑλληνικὰ Δημοτικὰ τραγούδια στὴν φιλελληνικὴ διανοητικὴ Εὐρώπη, ἄλλοι «ἔβρισκαν», κατὰ πὼς διατείνεται ἡ ἐπίσημη Ἑλληνικὴ ἱστορία, ἀρχαιότητες στὴν τουρκοκρατούμενη Σαμοθράκη. Φυσικά, λέω ἐγώ, σὲ συνεννόηση μὲ τὴν ὑψηλὴ πύλη ἀφοῦ ἐπρόκειτο περὶ φανερῆς ἢ μυστικῆς συναλλαγῆς μεταξὺ σουλτάνων καὶ σταυροφόρων πλιατσικολόγων. Ἔστω καὶ ἂν οἱ τελευταῖοι εἶναι πολὺ μεταγενέστεροί της παγκόσμια γνωστῆς μαύρης κηλίδας τοῦ 1204.


Ἡ πρόταση εἶναι πολὺ ἁπλὴ καὶ περισσότερο ἀκόμη λογική. Ἡ Σαμοθράκη μπορεῖ νὰ γίνει ἡ θερινὴ κατοικία τῆς Νίκης. Μὴν σπεύσει κανεὶς καὶ ἐπαναλάβει τὰ περὶ οὐτοπίας. Ἀκόμη καὶ ἂν ἦταν ἔτσι, ποὺ δὲν εἶναι, πρόκειται γιὰ ἕναν ἀπὸ τοὺς πιὸ ὄμορφους ἀγῶνες ἱστορικῆς ἀποκατάστασης τοῦ δικαίου καὶ τῶν δικαιωμάτων ἑνὸς λαοῦ στὰ πολιτισμικά του προϊόντα καὶ στὴν κληρονομιά του. Ἡ Νίκη ἀνήκει στοὺς Σαμοθρακίτες. Ὁ ἱστορικὸς συμβιβασμός στὴν πρόταση αὐτὴ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὸ πρωταρχικὸ σεβασμὸ στὸ ὅτι πρὶν ἀπὸ ὅλα τὸ ἔργο ὀφείλει νὰ ἐπιβεβαιώνει πολιτισμικὰ τὸν τίτλο τῆς τριλογίας. Τὸ Κοινὸν Εὐρωπαίων. Μπορεῖ ἡ ὁριστικὴ παλιννόστηση νὰ καθυστερήσει πολύ. Μπορεῖ νὰ μὴν ὑπάρξει ποτέ. Ὅμως αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ πτοήσει. Ἀπεναντίας ἡ εὐγένεια τοῦ ἀγώνα μπορεῖ νὰ ἐμπνεύσει ὅλο τὸν Ἑλληνισμό. Ἀπὸ τὴ Ρόδο, ποὺ προέρχεται καὶ ἀπὸ τὴ Μῆλο ποὺ μπορεῖ νὰ ἔρθει ἡ δική της σειρά, μέχρι ὅπου δὲν φαντάζεται τὸ μυαλὸ τοῦ ἀνθρώπου.


Προτοῦ ὑποβληθεῖ ἐπίσημα ἡ πρόταση, μπορεῖ ἀπὸ φέτος ἀκόμη νὰ ξεκινήσουν πολιτικὲς καμπάνιες, τόσο σὲ ἐπίπεδο θεσμῶν ὅσο πολιτῶν. Τόσο Ἑλληνικῶν θεσμῶν ὅσο Γαλλικῶν. Ἐπίσης μικτῶν καθὼς καὶ ἄλλων εὐρύτερων διεθνῶν. Μὲ τὸ ἴδιο αὐτὸ θέμα μποροῦν νὰ προγραμματιστοῦν συμπόσια τόσο στὴ Σαμοθράκη καὶ τὴ Θράκη ὅσο στὴν Ἀθήνα ἀλλὰ καὶ σὲ Γαλλικὲς καὶ ἄλλες Εὐρωπαϊκὲς πόλεις πρωτεύουσες καὶ χῶρες. Δὲν λέω ὅτι μπορεῖ νὰ ἰδωθεῖ ὦς ἕνα εἶδος ἔμπρακτης αὐτοκριτικῆς γιὰ τὸ 1204. Ὅμως εἶναι σίγουρο ὅτι κάποιο παράπλευρο κέρδος -κατὰ τό: «παράπλευρες ἀπώλειες»- μπορεῖ νὰ προκύψει. Ὁ λόγος γιὰ τὴν κατάργηση τῆς περὶ Βυζαντίου, ὕβρεως. Συμπτωματικὰ καὶ αὐτή, Γαλλικὴς πατρότητας. Τὰ λέω αὐτὰ γιατί σύμφωνα μὲ τὴν ἱστορικὴ πραγματικότητα, αὐτὸς ποὺ ὑπῆρξε εἶναι ἕνας συνιστῶν Εὐρωπαϊκὸς πολιτισμός. Ὁ πολιτισμὸς τῆς κὰθ ἠμᾶς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Ρωμανίας. Ἃς μὴ ἐπεκταθοῦμε τώρα σὲ Οὐκρανοὺς ἐπιστήμονες καὶ σὲ ἐπεξεργασίες τοὺς περὶ τοῦ τότε ἰσχύοντος συστήματος τῆς Κοινοπολιτείας, ποὺ ἀνακαλύφτηκε τυχαῖα καὶ αὐτό, ὄπως καὶ ἡ Νίκη, πολλοὺς αἰῶνες ἀργότερα.

____________

Τὸ κείμενο γράφτηκε ἔχοντας πίσω τοῦ δυὸ εἰκονικὰ ὅσο ὅμως οὐσιαστικὰ φόντα. Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ κυανοῦν τῆς εἰκόνας τῆς Νίκης. Συμβολίζει προφανῶς στὸ Θρακικὸ πέλαγος τὸ ὁποῖο δὲν θὰ ἀφήσουμε νὰ γίνει κυάνιο. Νὰ γεμίσει μὲ αὐτὸ ὁ βυθός του.



Μιλῶ γιὰ τὰ χρυσωρυχεῖα ποὺ ἤθελαν νὰ κάνουν καὶ ποὺ ὁ κίνδυνος δὲν ἔχει ἀκόμη ξεπεραστεῖ. Τὸ δεύτερο φόντο εἶναι ἕνα ἄλλο βάθος. Τὸ βάθος τοῦ χρόνου. Ἀπολογισμοὶ μπορεῖ νὰ γίνονται, ὅμως τόσο τὸ Θρακικὸ 2020 -ἕνας αἰώνας ἀπὸ τὴν ὁμώνυμη ἀπελευθέρωση- ὅσο τὸ Ἐθνικὸ 2021, ἀποτελοῦν δυὸ μεγάλους σταθμούς. Ὅλη αὐτὴ τὴν ἐρχόμενη δεκαπενταετία, ἡ ὑποψήφια, γιὰ θερινὴ κατοικία τῆς Νίκης, Σαμοθράκη, ὄπως καὶ ἡ Θράκη ἔχουν νὰ κερδίσουν πολλά. Καὶ μόνο ἡ συζήτηση γιὰ τὸ θέμα, ἀποτελεῖ μία ὄχι εὐκαταφρόνητη πρόσοδο ὅσο μία νέα τουριστικὴ κινητικότητα καὶ πολιτική. Μία νίκη ποὺ πέραν τοῦ πολιτισμοῦ τῆς καλλιτεχνίας καὶ τοῦ ἀνοιχτοῦ ἀπέραντου μουσείου τοῦ ἴδιου νησιοῦ, ἐπεκτείνεται σὲ ἄλλους πολιτισμούς. Ἀπὸ ἐκεῖνον τῆς γαστρονομίας καὶ τῆς Πολίτικης Κουζίνας ποὺ ἡ Θράκη ἀποτελεῖ μοναδικὴ ἱστορικὴ δικαιοῦχο ἔως τὰ Ρεμπουτσάδικα μὲ τὴ γιαγιὰ ποὺ μαγειρεύει σπιτικὰ φαγητὰ γιὰ τουρίστες καὶ ἔως τὶς γυναῖκες μὲ τὰ σπιτικὰ γλυκὰ ποὺ σύντομα θὰ περάσουν σὲ νέες δράσεις. Καὶ ἀπὸ τὸν πολιτισμὸ τοῦ ἀναγεννημένου Μαρωνίτη Οἴνου ποὺ ἔως τότε θὰ παράγεται ἁπανταχοῦ τῆς Θράκης καὶ Σαμοθράκης ἔως τὸν πολιτισμὸ τῆς πικρῆς ὅσο γευστικῆς στεριανῆς καὶ νησιώτικης Θρακικῆς ἐλιᾶς. Ὢς τὸν ἀρχιτεκτονικὸ πολιτισμὸ τῶν κατοικιῶν καὶ τοῦ τοπίου τῆς Χώρας. Μὲ βάση τὴν πολιτισμικὴ αὐτὴ γιρλάντα τοῦ Κοινοῦ τῶν Θρακῶν, μποροῦμε παράλληλα νὰ προετοιμαστοῦμε νὰ γίνουμε τὸ πιὸ καλὸ δωμάτιο τοῦ Ἑλληνικοῦ οἴκου. Ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Ἑλλαδικοῦ διαμερίσματος. Τοῦ ἴδιου, ὅσο καὶ τῆς Νίκης.


Σ. Σ. Κρίμα ποὺ οἱ ἐφημερίδες τῶν Ἀθηνῶν τὴν περιορίζουν σὲ ρόλους φόντου σὲ ἐξώφυλλα στὰ ἀξιόλογα κατὰ τὰ ἄλλα ἀφιερώματα ποὺ κάνουν στὴ Νίκη γενικότερα. Ἃς μὴν ἐπεκταθοῦμε στὴν ἀπουσία της ἀπὸ τὰ ὁμώνυμα Ὀλυμπιακὰ μετάλλια. Ὅποιος ἔχει μάτια βλέπει τὴ διαφορά. Τί ἄλλο ὅμως νὰ περιμένει κανεὶς ἀπὸ μία Πολιτεία ποὺ προκειμένου νὰ ἐνισχύσει τὰ ἐπιχειρήματα γιὰ τὰ μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα, ὑποθηκεύει ὀνομαστικὰ τὴ Νίκη τῆς Σαμοθράκης μέσα ἀπὸ τὴν κατάταξή της στὰ κινητὰ μνημεῖα. Εἶχε χίλιους λόγους νὰ ἐπικαλεστεῖ γιὰ τὸν Παρθενώνα. Δὲν εἶχε κανέναν λόγο νὰ ἀδυνατίσει τὸ δικαίωμα στὴν ἐπιστροφὴ τῆς Νίκης μὲ τὸν τρόπο ποὺ τὸ ἔπραξε. Γὶ αὐτὸ κάπου στὴν ἀρχὴ τοῦ κειμένου γίνεται λόγος γιὰ βλακώδεις κινήσεις. Μία εἶναι αὐτή. Ὑπάρχουν καὶ ἄλλες.



Θράκη Μάιος 2004,








Ἀπὸ τὴν ὁμιλία τῆς 2 Ὀκτ. 1988

...Γὶ αὐτὸ ἐμεῖς οἱ Θρακιῶτες ὅταν διεκδικήσουμε τὸ δικαίωμα στὴν πολιτισμική μας κληρονομιὰ καὶ ζητήσουμε τὴν ἐπιστροφὴ τῆς “Νίκης τῆς Σαμοθράκης” στὸν τόπο ποὺ τὴ γέννησε, δὲ θὰ δεχτοῦμε, ὄπως μὲ τὰ μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα, τὴ συμπαράσταση τοῦ τουρκικοῦ ὑπουργείου πολιτισμοῦ. Γιατί ὄπως εὔκολα κανεὶς διαπιστώνει ἀπὸ τὴν ἱστορία, τόσο τὰ λεγόμενα “Ἐλγίνεια”, ὅσο ἐπίσης ἡ “Νίκη τῆς Σαμοθράκης”, ὑπῆρξαν ἀντικείμενα φανερῆς ἢ μυστικῆς συναλλαγῆς μεταξὺ τῶν σουλτάνων καὶ σταυροφόρων πλιατσικολόγων...

“Ομιλία τοῦ συγγραφέα στὴν ἡμερίδα τοῦ Νομαρχιακοῦ Συμβουλίου τοῦ Νομοῦ Ἔβρου γιὰ τὸ Ἀναπτυξιακὸ Συνέδριο τῆς Περιφέρειας Ἀνατολικῆς Μακεδονίας καὶ Θράκης”.
 

Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ ἴδιου:

ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΜΕ Η ΘΡΑΚΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΝΕΑ ΚΥΠΡΟΣ,
Β΄ ἔκδοση, ΚΕ.Μ.Ι.ΘΡΑ. καὶ ΠΕΝΤΕΔΑΚΤΥΛΟΣ, 1989