[ Εάν δεν μπορείτε να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, που είναι γραμμένο σε πολυτονικό, κατεβάστε την κατάλληλη γραμματοσειρά εδώ  
Εναλλακτικά, διαβάστε το τώρα σε μορφή .pdf ]

Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ

                                       τοῦ Κωνσταντίνου Χολέβα

                                       Πολιτικοῦ Ἐπιστήμονος

          Σήμερα πού ἐπανέρχεται καί πάλι στήν ἐπικαιρότητα ἡ διεκδίκηση τοῦ κράτους τῶν Σκοπίων ἐπί τοῦ ἱεροῦ ὀνόματος , τῆς ἱστορίας καί τοῦ πολιτισμοῦ τῆς Μακεδονίας εἶναι χρήσιμο νά θυμόμαστε τούς ἀγῶνες τῶν Μακεδόνων ὑπέρ τῆς Ἐλευθερίας ὁλοκλήρου τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Καί μία τέτοια σελίδα θυσίας καί ἡρωϊσμοῦ ἔγραψαν οἱ ἄνδρες καί οἱ γυναῖκες τῆς Μακεδονίας κατά τήν Ἐθνεγερσία τοῦ 1821.

          Τόν Ἀγῶνα στήν Μακεδονία προετοίμασαν πολυάριθμοι κλεφταρματολοί, μέ πιό γνωστό τόν Δυτικομακεδόνα καπετάν Ζῆδρο. Τό ὄνομά του τό χρησιμοποίησε γιά νά μήν ἀναγνωρισθῆ ἀπό τούς Ἄγγλους καί ὁ ὑπαρχηγός τῆς ΕΟΚΑ, Γρηγόρης Αὐξεντίου, κατά τόν ἀγῶνα τοῦ 1955 59 γιά τήν Ἕνωση τῆς Κύπρου μέ τήν Ἑλλάδα. Τόν προετοίμασαν οἱ πολυάριθμοι δάσκαλοι καί λόγιοι, ἀλλά κυρίως οἱ μοναχοί τῶν Κρυφῶν Σχολειῶν καί οἱ Νεομάρτυρες, ὅπως ὁ Ἅγιος Δημήτριος ἀπό τήν ἑλληνοβλαχική κωμόπολη Σαμαρίνα ( σημερινοῦ Νομοῦ Γρεβενῶν). Τήν ὑποβοήθησαν ἐπίσης οἱ Μακεδόνες ἔμποροι πού βρέθηκαν στίς ἑλληνικές παροικίες τοῦ ἐξωτερικοῦ καί μάλιστα πολλοί απ' αὐτούς πλαισίωσαν τόν Ἐθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλῆ.

          Ἀπό τίς ἑκατοντάδες τῶν ἀγωνιστῶν, πού ξεσήκωσαν τόν Μακεδονικό Ἑλληνισμό κατά τοῦ Ὀθωμανοῦ δυνάστη ,θά ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά ὁρισμένους. Τόν Στρατηγό Καρτάσο ἀπό τήν Βέρροια καί τόν Νικόλαο Κασομούλη, ἱστορικό τῆς Επαναστάσεως ἀπό τήν Σιάτιστα (ἤ κατά τήν μᾶλλον ὀρθότερη ἄποψη ἀπό τό Πισοδέρι Φλωρίνης). Τόν Γεώργιο Λασσάνη ἀπό τήνΚοζάνη. Τόν Ἀγγελῆ Γάτσο ἀπό τήν Ἔδεσσα. Τόν Ἐμμανουήλ Παπᾶ, πάμπλουτο τραπεζίτη ἀπό τήν Δοβίστα Σερρῶν, πού διέθεσε ἑκατομμύρια χρυσές λίρες καί τήν ἴδια του τήν ζωή γιά τόν ἀγῶνα. Τόν νομομαθῆ Ἀναστάσιο Πολυζωίδη ἀπό τό Μελένοικο Σερρῶν (σήμερα Μελνίκ τῆς Βουλγαρίας), ὁ ὁποῖος ἐγκατέλειψε τίς σπουδές του στήν Εὐρώπη καί ἦλθε στή Νότιο Ἑλλάδα νά πολεμήσει. Μακεδόνες εἶναι καί οἱ δύο στενοί συνεργάτες τοῦ Ἀλεξάδρου Ὑψηλάντη κατά τήν Ἐπανάσταση τοῦ Φεβρουαρίου 1821 στήν Μολδοβλαχία, ὁ Ἰωάννης Φαρμάκης ἀπό τήν Κοζάνη καί ὁ Γεωργάκης Ὀλύμπιος ἀπό τό Βλαχολίβαδο τοῦ Ὀλύμπου.

          Πρέπει νά τονισθῆ ὅτι κατά τήν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 οἱ Τοῦρκοι διέθεταν στήν Μακεδονία μεγάλες καί καλά ὀργανωμένες δυνάμεις στρατοῦ , δηλαδή δύο σώματα στατοῦ μέ ἕδρα τό Μοναστῆρι καί τήν Θεσσαλονίκη καί μέ δυνατότητα αμέσου ἐνισχύσεως ἀπό τό σῶμα στρατοῦ τῆς Ἀδριανουπόλεως. Ὅλες αὐτές οἱ δυνάμεις τῶν Τούρκων ἔδρασαν γρήγορα καί συντονισμένα καί κατέπνιξαν στό αἷμα τήν ἐξέγερση τῶν Μακεδόνων. Ἐνῷ στή Νότιο Ἑλλάδα ἡ ὕπαρξη ἀσθενεστέρων Τουρκικῶν δυνάμεων δέν μπόρεσε νά ἐμποδίσει τήν ἐπιτυχία τῶν ἐπαναστατῶν. Πάντως ἡ συμβολή τῆς ἐξεγέρσεως τῶν Μακεδόνων στήν ἐπιτυχία τῆς Ἐπαναστάσεως στή Νότιο Ἑλλάδα εἶναι μεγάλη, διότι ἀπέσπασε τήν προσοχή τῶν Τούρκων καί ἀπασχόλησε ἰσχυρές δυνάμεις τους μέχρι τό τέλος τοῦ 1822. Ἔτσι οἱ Μακεδόνες τῆς Ἐθνεγερσίας ἐπιβεβαίωσαν τήν γνώμη τοῦ ἱστορικοῦ Πολυβίου τοῦ Μεγαλοπολίτου ( 202 -120 π.Χ.), ὁ ὁποῖος ἔγραψε:

          "Ποιᾶς καί πόσο μεγάλης τιμῆς πρέπει νά ἀξιωθοῦν οἱ Μακεδόνες, πού τόν περισσότερο χρόνο τῆς ζωῆς τους δέν παύουν νά πολεμοῦν τούς βαρβάρους γιά τήν ἀσφάλεια τῶν Ἑλλήνων. Γιατί ἀνέκαθεν καί πάντοτε θά εὑρίσκετο σέ μεγάλους κινδύνους ἡ Ἑλλάδα , ἄν δέν εἴχαμε προμαχώνα -πρόφραγμα-τούς Μακεδόνες".

          Το τίμημα πού πλήρωσε ὁ Μακεδονικός Ἑλληνισμός γιά τήν ἐξέγερσή του ἦταν βαρύτατο. Οἱ τουρκικές δυνάμεις τοῦ Ἀμπού Λουμπούτ ἔσπειραν φόβο, τρόμο, θάνατο καί ὀδυρμό. Οἱ κυριώτερες σκηνές τοῦ δράματος ἦσαν:

          -Ἡ καταστροφή τῆς Νάουσας ὕστερα ἀπό πολιορκία καί ἡρωϊκή ἀντίσταση 45 ἡμερῶν, τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1822. Ὅσοι ἀπό τούς κατοίκους δέν εἶχαν σκοτωθῆ στίς μάχες κατεσφάγησαν ἤ ἀπήχθησαν ὡς σκλάβοι. Ἐλάχιστοι γλύτωσαν. Οἱ ἡρωίδες γυναῖκες τῆς Νάουσας, γιά νά μήν πέσουν στά χέρια τῶν Τούρκων, προτίμησαν τόν δρόμο τῆς αὐτοθυσίας καί ἔπεσαν χορεύοντας στούς καταρράκτες τῆς Ἀραπίτσας. Πρόκειται γιά τήν Μακεδονική ἔκδοση τῆς ἐποποιίας τοῦ Χοροῦ τοῦ Ζαλόγγου.

          -Οἱ καταστροφές καί οἱ πυρπολήσεις πολλῶν χωριῶν τῆς Ἔδεσσας, τῆς Νάουσας, τῆς Βέρροιας καί τοῦ κάμπου τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος ἀπεκαλεῖτο "τό Ρουμλούκι", δηλαδή ἡ περιοχή ὅπου κατοικοῦσαν μόνον Ὀρθόδοξοι Ρωμηοί (τουρκιστί Ρούμ).

          -Οἱ  καταστροφές τῆς Κασσάνδρας καί ὅλων σχεδόν τῶν χωριῶν τῆς Χαλκιδικῆς, τῆς περιοχῆς δηλαδή πού τότε ὀνομαζόταν Καλαμαριά.

          -Οἱ ἐκτεταμένες καί συστηματικές σφαγές τῶν Ἑλλήνων κατοίκων τῆς Θεσσαλονίκης. 25.000 ἄνδρες φονεύθηκαν καί τά γυναικόπαιδα σύρθηκαν στά σκλαβοπάζαρα. Οἱ ἑλληνικές περιουσίες λεηλατήθηκαν καί τά περισσότερα καταστήματα τῶν Ἑλλήνων δόθηκαν ἀπό τούς Τούρκους στήν Ἑβραϊκή κοινότητα τῆς Μακεδονικῆς πρωτεύουσας.

          -Τά ἴδια, ἀλλά σέ μικρότερη κλίμακα, ἔπαθε ὁ Ἑλληνισμός καί στίς ἄλλες ἑστίες τῆς Ἐπαναστάσεως στή Μακεδονία καί κυρίως στίς πόλεις Καστοριά, Κοζάνη, Γρεβενά καί στά ὄρη Χάσια, Πιέρια καί Ὄλυμπος.

          Ἰδιαίτερη, πάντως, μνεία πρέπει νά κάνουμε γιά τήν συμμετοχή τοῦ Ἁγίου Ὄρους στήν Ἐθνεγερσία. Γράφει χαρακτηριστικά ὁ Μακεδών ἱστορικός Ἰωάννης Βασδραβέλλης στό βιβλίο του "Οἱ Μακεδόνες εἰς τούς ὑπέρ Ἀνεξαρτησίας Ἀγῶνες" (σελ 131) τά ἑξῆς:

          "Χίλιοι περίπου Ἁγιορεῖται μοναχοί διετέλουν ὑπό τήν ἀρχηγίαν τοῦ ἀρχιμανδρίτου Βατοπεδίου Θεοφίλου, τοῦ ἀρχιμανδρίτου Κουτλουμουσίου Γρηγορίου, τοῦ προηγουμένου τῆς Μεγίστης Λαύρας Ναθαναήλ, τοῦ καθηγουμένου τῆς Ἐσφιγμένου Εὐθυμίου, ἐπιστηθίου φίλου τοῦ ἀρχιστρατήγου Ἐμμανουήλ Παπᾶ, τοῦ Ξενοφῶντος Γεδεών καί τοῦ ἀρχιμανδρίτου Ἡσαία τοῦ Χιλανδαρίου. Ματαίως θά προσπαθήσῃ ἱστορικός ἐρευνητής ν'ἀνεύρῃ παρόμοιον φαινόμενον πατριωτισμοῦ μοναχῶν εἰς τήν ἱστορίαν τῶν χριστιανικῶν κρατῶν ἤ εἰς τόν καθ' ὅλον μοναχικόν βίον ἐν Ἑλλάδι καί ἀλλαχοῦ".

          Παρά τήν ἀτυχῆ ἔκβαση τῆς ἐξεγέρσεως οἱ Ἕλληνες τῆς Μακεδονίας δέν ἀποθαρρύνθηκαν. Πολλοί απ' αὐτούς κατέβηκαν στή Νότιο Ἑλλάδα καί ἑνώθηκαν μέ τούς ἐπαναστατημένους ἀδελφούς των. Κλασσικό παράδειγμα αὐταπαρνήσες ἀποτελεῖ ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ, ἀρχηγοῦ τῆς ἀτυχοῦς ἐξεγέρσεως τῶν Μακεδόνων. Εἶχε ὀκτώ γιούς καί μία θυγατέρα. Οἱ ἑπτά ἀπό τούς γιούς του ἔφυγαν ἀπό τά ἰδιόκτητα μέγαρά τους τῆς Δυτ. Εὐρώπης καί  τῆς   Κωνσταντινουπόλεως , ἀκολούθησαν τόν πατέρα τους καί μετά τόν θάνατό του συνέχισαν τόν ἀγῶνα στή Νότιο Ἑλλάδα:

          Ὁ Ἀλέξανδρος ἔπεσε στό Μεσολόγγι στό πλευρό τοῦ Μάρκου Μπότσαρη. Ὁ Νικόλαος ἔπεσε στό Φάληρο, στό πλευρό τοῦ Καραϊσκάκη. Ὁ Ἰωάννης ἔπεσε στό Μανιάκι, στό πλευρό τοῦ Παπαφλέσσα. Ὁ Γεώργιος ἔπεσε στήν Λαμία. Ὁ Δημήτριος ἀπαγχονίσθηκε στό Νεόκαστρο τῆς Πελοποννήσου. Καί ὁ Ἀθανάσιος ἀποκεφαλίσθηκε στήν Χαλκίδα. Ὁ Ἀναστάσιος ἦταν ὁ μόνος πού ἔμεινε στήν Βιέννη καί ἐνίσχυσε οἰκονομικά τόν ἀγῶνα.

          Μακεδόνες ἀγωνιστές ὑπό τούς ὁπλαρχηγούς Καρατάσο, Διαμαντῆ καί Γάτσο ἔλαβαν μέρος σέ πολλές κρίσιμες μάχες στήν Πελοπόννησο. Ὁ Φωτάκος Χρυσανθόπουλος, ὑπασπιστής τοῦ Κολοκοτρώνη, ἀναφέρει:"Ὁ περίφημος καπετάνιος Γάτσος, ὤν εἰς τά ὅπλα ἐκ γενετῆς καί σύντροφος ἀχώριστος τοῦ Ὀλυμπίου, καί οἱ στρατιῶται του Μακεδόνες ἐπολέμησαν εἰς τά Βασιλικά καί τά Δερβενάκια γενναίως καί οἱ Πελοποννήσιοι εὐχαριστήθηκαν πολύ, διότι εἶδαν ἄνδρας ἔχοντας ζῆλον καί ἐθνικισμόν μέγαν". Ὁ γέρο-Καρατάσος μάλιστα κατά τήν διάρκεια τῶν ἐνδοελληνικῶν πολιτικῶν συγκρούσεων ἀπεφάσισε νά ἀντιμετωπίσει τόν Ἰμπραήμ μέ 200 μόνον Μακεδόνες. Ἡ μάχη ἔγινε στίς 18 Μαίου 1825 καί οἱ Μακεδόνες κατόρθωσαν νά καθυστερήσουν τόν Ἰμπραήμ καί νά κερδίσουν μάλιστα ὡς λάφυρα 109 λογχοφόρα ὅπλα.

          Ἀλλά καί στά ἡρωικά Ψαρά Μακεδόνες πολεμιστές ἔδρασαν στό πλευρό τῶν μαχομένων νησιωτῶν ἀδελφῶν τους. Κατά τήν καταστροφή τῶν Ψαρῶν τό 1823 ἀπό τόν ἀρχιναύαρχο Χοσρέφ Τοπάλ 1200 Μακεδόνες ἦσαν ὀχυρωμένοι στό Κάστρο. Ἀντέταξαν ἄμυνα μέχρις ἐσχάτων καί στό τέλος ἔβαλαν φωτιά στήν πυριταδαποθήκη καί ἐκτινάχθηκαν πρός τήν Ἀθανασία. Ἀρχηγός τῶν Μακεδόνων πολεμιστῶν ἦταν κάποιος Κώτας. Τό ἴδιο ἀκριβῶς ἐπώνυμο εἶχε ἕνας ἀπό τούς ἀρχηγούς τῶν Μακεδονομάχων στά πρῶτα χρόνια τοῦ 20 οῦ αἰῶνος. Ἄλλωστε ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας ὑπῆρξε γιά τούς κατοίκους τῆς Βορείου Ἑλλάδος ἡ φυσιολογική συνέχεια τοῦ 1821. Διότι δημιούργησε τό κατάλληλο ἔδαφος γιά τούς Βαλκανικούς Ποέμους τοῦ 1912 -13 καί γιά την ἐνσωμάτωση τῆς Μακεδονίας στόν κορμό τῆς Μητρός Ἑλλάδος.

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:Παντελῆ Βυσσούλη:Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ἐκδ. Γεωργιάδη, Ἀθήνα 1982.

Νικ.Ι.Μέρτζου:ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ, ἐκδ. Σιδέρη, Ἀθήνα 1986