Κυπριακό καί Ευρώπη: Ελπίδες και Παγίδες
Κωνσταντίνου Χολέβα
Πολιτικού Επιστήμονος
( Κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΛΛΟΠΙΑ του μηνός Οκτωβρίου 2002 )
Οι επόμενοι μήνες είναι αναμφιβόλως κρίσιμοι για την πορεία του Κυπριακού ζητήματος και ιδιαιτέρως για την υπόθεση της εντάξεως της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακούγονται πολλές εκδοχές, άλλες αισιόδοξες, άλλες απαισιόδοξες και άλλες πιό ισορροπημένες. Η Τουρκία με κάθε τρόπο φροντίζει να κάνει γνωστές τις αδιάλλακτες και επιθετικές θέσεις της, οι οποίες συνοψίζονται ουσιαστικά σε δύο σημεία:
1) Η Κύπρος δεν πρέπει να ενταχθεί πριν από την ένταξη της Τουρκίας.
2) Το κυπριακό πρόβλημα θα λυθεί μόνο με την δημιουργία δύο κρατών στο νησί, τα οποία θα έχουν χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους.
Για να δώσουμε μία αναλυτικότερη εικόνα των πιθανών εξελίξεων θα μιλήσουμε για σημαντικές ημερομηνίες, για παράγοντες που επηρεάζουν και για σενάρια που συζητούνται.
Α) Οι ημερομηνίες. Οι κυριώτερες ημερομηνίες που αφορούν στην ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. είναι:
1) Η 19η Οκτωβρίου 2002, οπότε διεξάγεται το δεύτερο δημοψήφισμα στην Ιρλανδία για την επικύρωση της Συνθήκης της Νικαίας. Αν οι Ιρλανδοί πουν και πάλι ΟΧΙ, τότε κινδυνεύει όλο το εγχείρημα της διερύνσεως. Δηλαδή υπάρχει πιθανότητα να μην ενταχθούν νέα μέλη στο άμεσο μέλλον.
2) Η 24η Οκτωβρίου 2002. Τότε αναμένεται η επίσημη ανακοίνωση της εκθέσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως για τα υποψήφια μέλη. Θυμίζουμε ότι η Κύπρος πληροί σχεδόν όλα τα κριτήρια, ενώ η Τουρκία δεν περιλαμβάνεται στο "πρώτο κύμα" υποψηφίων κρατών - μελών.
3) Η 12η Δεκεμβρίου 2002. Στην Σύνοδο Κορυφής της Ευρ. Ενώσεως θα ληφθούν σημαντικές αποφάσεις σχετικά με τις υποψήφιες χώρες.
4) Το πρώτο εξάμηνο του 2003. Τότε η Ελλάς θα ασκεί την Προεδρία της Ε.Ε. και είναι ευκαιρία για να πιέσουμε την υπόθεση της Κύπρου προς μία θετική κατεύθυνση.
Β) Οι παράγοντες που επηρεάζουν. Πέραν των ενδοευρωπαϊκών διεργασιών, για τις οποίες θα μιλήσουμε στην συνέχεια, βαρύνοντα ρόλο θα παίξουν και ορισμένες εξελίξεις σχετιζόμενες με την Τουρκία. Δηλαδή:
1) Την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές θεωρείται πολύ πιθανή μία αμερικανική στρατιωτική ενέργειεα κατά του Ιράκ. Η Τουρκία θα ζητήσει ανταλλάγματα, όπως κάνει πάντοτε, για την χρήση των βάσεων που βρίσκονται στο έδαφός της κοντά στα σύνορα με το Ιράκ. Τα πιθανά ανταλλάγματα που θα ζητήσει από τις Η.Π.Α. είναι η διαγραφή των χρεών που εκκρεμούν από την αγορά αμερικανικών εξοπλισμών και η πολιτική υποστήριξη στο θέμα Κύπρου και Ευρ. Ενώσεως. Η Τουρκία θα ζητήσει από τις Η.Π.Α. να πιέσουν τους Ευρωπαίους εταίρους να ΜΗΝ εντάξουν την Κύπρο στην Ε.Ε.
2) Η πιθανή αναβάθμιση του τουρκικού γεωστρατηγικού ρόλου λόγω της κατασκευής του μεγάλου πετρελαιοπαραγωγού Μπακού (Αζερμπαϊτζάν) - Τσεϋχάν (Νότιος Τουρκία). Η κατασκευή του αγωγού ξεκίνησε στις 19 Σεπτεμβρίου και υποστηρίζεται από τις Η.Π.Α. ώστε να μην εξαρτάται η δυτική βιομηχανία από πετρελαιοπαραγωγούς που διέρχονται μέσω Ρωσίας ή Ιράν. Το χειρότερο όλων είναι ότι ο αγωγός θα καταλήγει στον τερματικό σταθμό Τσεϋχάν, δηλαδή απέναντι ακριβώς από την βόρεια ακτή της Κύπρου. Έτσι η ʼγκυρα θα παρουσιάσει ως αναγκαία την παραμονή των στρατευμάτων του Αττίλα για την προστασία των πετρελαίων που θα τροφοδοτούν την οικονομία των ανεπτυγμένων χωρών!
3) Οι τουρκικές βουλευτικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου -εκτός αν αναβληθούν- πρέπει επίσης να ληφθούν υπ'όψιν. Βεβαίως όλοι γνωρίζουμε ότι ασχέτως αποτελέσματος και πάλι ο Στρατός θα χαράσσει την Εξωτερική Πολιτική, όμως αν επαληθευθούν τα προγνωστικά δεν αποκλείεται να έχουμε στην ʼγκυρα μία κυβέρνηση συνεργασίας των Ισλαμιστών (Λευκό Κόμμα του Ερντογάν) και των ακραίων εθνικιστών (Κόμμα Εθνικής Δράσης του Μπαχτσελί). Είναι φανερό ότι θα πρόκειται για ένα εκκρηκτικό μίγμα με συνέπειες και στα θέματα Κύπρου, Αιγίου κ.λ.π.
Γ) Τα πιθανά σενάρια: Με βάση τα σημερινά δεδομένα διαγράφονται οι εξής πιθανές εξελίξεις που κατατάσσονται σε 5 σενάρια:
1) Η ομαλή ένταξη. Το σενάριο αυτό προβλέπει ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι αποφασίζουν την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας χωρίς εμπόδια ή προϋποθέσεις και η Τουρκία αναγκάζεται να το αποδεχθεί για να μην χαλάσει τις σχέσεις της με τους Ευρωπαίους. Στην περίπτωση αυτή θα ενταχθεί πρώτα η Ελεύθερη Κύπρος και θα διακηρυχθεί ότι είναι ευπρόσδεκτοι και οι Τουρκοκύπριοι, όποτε το αποφασίσουν (περίπτωση Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας). Το σενάριο αυτό είναι πολύ αισιόδοξο, θα λέγαμε ότι είναι το ιδανικό για την ελληνική πλευρά. Όμως έιναι πολύ δύσκολο, σχεδόν απίθανο, να πραγματοποιηθεί.
2) Ένταξη με Ευρωδιχοτόμηση. Το σενάριο αυτό προβλέπει την αποδοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. και την άμεση ενσωμάτωση του κατεχομένου τμήματος στην Τουρκία. Η Τουρκία έχει επανειλημμένως απειλήσει κάτι τέτοιο, ενώ και ο Αρχηγός Γ.Ε.Σ. Αντιστράτηγος Γ. Χαρβάλας θεωρεί πολύ πιθανόν ένα θερμό επεισόδιο στην Κύπρο ή στο Αιγαίο (Καθημερινή, 22/8/2002). Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει στην λεγόμενη Ευρωδιχοτόμηση, δηλαδή οριστική διχοτόμηση της Κύπρου, όπου οι Ελληνοκύπριοι θα οδεύουν προς την Ευρώπη και οι κατεχόμενοι Τουρκοκύπριοι θα αποτελέσουν μία ακόμη επαρχία της
Αγκυρας. Και η ελπίδα επιστροφής των ελληνοκυπρίων προσφύγων στα πατρογονικά τους θα έχει χαθεί δια παντός.
3) Ένταξη με βεβιασμένη λύση. Στην περίπτωση αυτή προβλέπεται να θέσουν ως όρο οι Ευρωπαίοι την άμεση υπογραφή "λύσης" μεταξύ Κληρίδη και Ντενκτάς. Ο Ντενκτάς στηριζόμενος στις λόγχες της Τουρκίας προτείνει ένα "συνεταιρικό κράτος" με δύο ισότιμα ιδρυτικά μέλη, την ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή πολιτειακή οντότητα.
Αν η Αθήνα και η Λευκωσία δεχθούν κάτι τέτοιο για να "μην χαθεί η ευκαιρία της εντάξεως" τότε θα οδηγηθούμε σε μία εκτρωματική και μη βιώσιμη λύση με νομιμοποίηση των τετελεσμένων της εισβολής. Ουδείς ελληνοκύπριος θα επιστρέψει στην Βόρειο Κύπρο, απλώς ο Ντενκτάς δέχεται "ανταλλαγή περιουσιών". Ενώπιον αυτού του ενδεχομένου ορισμένοι ομιλούν όχι για λύση, αλλά για διάλυση!
4) Μη ένταξη λόγω τουρκικών πιέσεων. Υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να μην ενταχθεί η Κύπρος στην Ε.Ε. και ήδη οι κυβερνώντες στην Αθήνα εμμέσως το ομολογούν. Οι Ευρωπαίοι δεν πρόκειται τελικά να εντάξουν την Τουρκία ως πλήρες μέλος για λόγους πληθυσμιακούς και πολιτιστικούς - θρησκευτικούς. Όμως, επειδή την θεωρούν σημαντικό οικονομικό και στρατηγικό εταίρο, δεν αποκλείεται να της ικανοποιήσουν όλα τα άλλα αιτήματα. Θύμα εν προκειμένω θα είναι η κυπριακή ένταξη. Aλλωστε το κείμενο του Ελσίνκι του Δεκεμβρίου 1999 λέγει μεν ότι η ένταξη της Κύπρου αποδεσμεύεται από την λύση του Κυπριακού, όμως προβλέπει στην παράγραφο 9β ότι όταν έλθει η κρίσιμη στιγμή "θα ληφθούν υπ'όψιν και όλοι οι σχετικού παράγοντες". Aρα και η γνώμη της Τουρκίας.
5) Μη διεύρυνση λόγω ενδοευρωπαϊκών διαφωνιών. Υπάρχει και το όχι απόμακρο ενδεχόμενο τελικά να μην εγκριθεί η ένταξη νέων μελών. Επομένως θα αναβληθεί επ'όριστον και η ένταξη της Κύπρου. Το σενάριο που συζητείται περισσότερο είναι το εξής: Η Γαλλία φοβάται την διεύρυνση, διότι τα περισσότερα νέα μέλη ανήκουν στην γερμανική σφαίρα επιρροής (Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβενία, Σλοβακία κ.α.). Για να μην φανεί όμως η ίδια αρνητική πιθανόν να προβάλει αντίρρηση μόνο στην Κυπριακή υποψηφιότητα με την δικαιολογία ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των "δύο κοινοτήτων" του νησιού. Η Ελλάς έχει δεσμευθεί ότι θα θέσει ΒΕΤΟ στην διεύρυνση αν στο "πρώτο κύμα" δεν περιλαμβάνεται η Κύπρος. Οπότε η Γαλλία θα παίξει το χαρτί της ΜΗ εντάξεως νέων μελών βάζοντας την Ελλάδα να παίξει τον ρόλο του κακού! Ενδοευρωπαϊκές καραμπόλες καθόλου ανεξήγητες. Ας μην λησμονούμε ότι παρά τα υπερεθνικά χαρακτηριστικά της Ευρ. Ενώσεως όλες οι χώρες ενδιαφέρονται πρωτίστως για τα εθνικά τους συμφέροντα.
Η πορεία της Κύπρου προς τον Ευρ. Ένωση κατά τους αμέσως επόμενους μήνες δεν θα είναι ούτε ανέφελη ούτε ανέμελη. Πρέπει όμως να μην λησμονούμε την ουσία του προβλήματος: Ότι το Κυπριακό είναι ζήτημα εισβολής και κατοχής και ότι πρέπει η Ελλάς να μεριμνά διαρκώς για την αμυντική θωράκιση του Κυπριακού Ελληνισμού.