[Εάν δεν μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο αυτό, που είναι γραμμένο σε πολυτονικό, δείτε το σε μορφή pdf]

Ο ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ

                                                          Κωνσταντῖνος Χολέβας

                                                          Πολιτικός Ἐπιστήμων

            Α. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

            90 χρόνια συμπληρώνονται ἐφέτος ἀπό τόν ἡρωικό Αὐτονομιακό Ἀγῶνα τῶν Ἑλλήνων Ἠπειρωτῶν καί συγκεκριμένα τοῦ βορείου τμήματος τῆς Ἑνιαίας Ἠπείρου, τό ὁποῖο μετά τος Βαλκανικούς Πολέμους βρέθηκε μἐσα στά ὅρια τοῦ ἄρτι δημιουργηθέντος ἀλβανικοῦ κράτους. Ἄς θυμηθοῦμε τά κυριώτερα γεγονότα.

            Ἐπί Τουρκοκρατίας καί μέχρι τά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνος ἦταν ἄγνωστη ἡ ἔννοια τοῦ "ἀλβανικοῦ ἐθνικοῦ αἰσθήματος". Στόν χῶρο τῆς σημερινῆς Ἀλβανίας κατοικοῦσαν Μουσουλμάνοι μέ τουρκική συνείδηση (Τουρκαλβανοί), Ὀρθόδοξοι μέ συνείδηση Ρωμηῶν/Ἑλλήνων καί πολλοί ἐξισλαμισθέντες Χριστιανοί, ἀρκετοί ἐκ τῶν ὁποίων διατηροῦσαν ἰσχυρή τήν μνήμη τῆς ἑλληνικῆς τους καταγωγῆς. Ὅλοι οἱ σοβαροί ἐθνολόγοι δυτικοευρωπαῖοι καί Βαλκάνιοι παραδέχονται ὅτι οἱ πληθυσμοί νοτίως τοῦ Γενούσου ποταμοῦ εἶχαν τόν 19ο αἰῶνα ἑλληνική καταγωγή καί στήν συντριπτική τους πλειοψηφία ἑλληνική συνείδηση. Κατά τούς Βαλκανικούς Πολέμους τοῦ 1912 -13 οἱ Τουρκαλβανοί πολέμησαν μέ φανατισμό στό πλευρό τῶν Ὀθωμανῶν κατά τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων, Σερβομαυροβουνίων καί Βουλγάρων. Ἡ πρώτη κίνηση γιά ἀνεξάρτητο ἀλβανικό κράτος ἐκδηλώνεται στήν Πριζρένη τοῦ Κοσσυφοπεδίου τό 1878 μέ σαφῆ ξενική ὑποστήριξη. Παρά τήν ἔλλειψη συνεκτικῶν δεσμῶν μεταξύ Γκέγκηδων, Τόσκηδων, Λιάπηδων καί ἄλλων φυλῶν, οἱ Μεγάλες Δυνάμεις τῆς ἐποχῆς ἀπεφάσισαν τό 1913 νά ἱδρύσουν ἀλβανικό κράτος. Ἐπρόκειτο γιά αἴτημα τῆς Αὐστρουγγαρίας καί τῆς Ἰταλίας, οἱ ὁποῖες ἤθελαν μέσῳ τοῦ νέου κράτους-δορυφόρου νά ἐλέγχουν τήν εἴσοδο τῆς Ἀδριατικῆς θαλάσσης. Οἱ Ἄγγλοι καί οἱ Γάλλοι ἀπό τήν πλευρά τους πίστευαν ὅτι μέ ἕνα κρατίδιο προτεκτορᾶτο θά ἀντιστάθμιζαν τόν πιθανό φιλορωσικό ρόλο τῆς Σερβίας. Τό δυστύχημα γιά τόν Ἑλληνισμό ἦταν ἡ ἀπόφαση τῶν Δυνάμεων νά ἐνσωματώσουν στό νέο κράτος τά βόρεια ἐδάφη τῆς Ἑνιαίας Ἠπείρου, τά ὁποῖα κατοικοῦντο κατά συντριπτική πλειοψηφία ἀπό ἑλληνικούς πληθυσμούς.

            Ὁ ἑλληνικός στρατός στήν μεγάλη ἐξόρμηση τοῦ 1912- 13 ἀπελευθέρωσε ὅλα τά Ἠπειρωτικά ἐδάφη καί ἔγινε δεκτός μέ ἐνθουσιασμό ἀπό τούς μέχρι τότε ὑποδούλους Ἕλληνες. Ἅγιοι Σαράντα, Κορυτσᾶ, Ἰωάννινα, Ἀργυρόκαστρο, Κλεισούρα, Τεπελένι γέμισαν ἀπό γαλανόλευκες σημαῖες. Ἡ Χειμάρρα εἶχε ἐλευθερωθεῖ ἐνωρίτερα ἀπό ἐθελοντές μέ ἀρχηγό τόν Χειμαρριώτη ἀξιωματικό τῆς ἑλληνικῆς Χωροφυλακῆς Σπύρο Σπυρομήλιο. Ὁ Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ ἀκολουθοῦσε τόν Ἀρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντῖνο καί περιέγραφε στήν ἐφημερίδα "Ὁ Χρόνος" τῶν Παρισίων τήν ἑλληνικότητα τῶν ἀνθρώπων, τῶν τόπων, τῶν ἐθίμων. Μάλιστα στό Ἀργυρόκαστρο ἀνακαλύπτει τήν ὕπαρξη κρυφοῦ σχολειοῦ κάτω ἀπό τή μύτη τῶν Τούρκων! Δυστυχῶς ἡ Συνθήκη Εἰρήνης τοῦ Λονδίνου τῆς 17ης Μαΐου 1913 συνέδεσε τήν τύχη τῆς Βορείου Ἠπείρου μέ αὐτή τῶν νήσων τοῦ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Τό ἄρθρο 5 προέβλεπε ὅτι τά νησιά θά ἐδίδοντο στήν Ἑλλάδα, ἡ ὁποία τά ἐλευθέρωσε μέ αἷμα, μόνον ἐάν ἡ χώρα μας "ἐδέχετο ἄνευ ἀντιρρήσεων, ὅπως ἡ Βόρειος Ἤπειρος περιληφθῆ ἐντός τῶν ἀλβανικῶν συνόρων". Ἡ κυβέρνηση τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου ἀναγκάσθηκε νά δεχθεῖ τόν ἐκβιασμό καί διέταξε τόν Στρατό μας νά ἀποχωρήσει ἀπό τήν Βόρειο Ἤπειρο. Τον Δεκέμβριο τοῦ 1913 μέ τό Πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας οἱ Μεγάλες Δυνάμεις καθόρισαν τά προσωρινά σύνορα τῆς Ἀλβανίας.

            Οἱ Ἕλληνες Ἠπειρῶτες πού ἔμειναν ἔξω ἀπό τή μητέρα Ἑλλάδα ἀποφάσισαν νά ἐκδηλώσουν παντοιοτρόπως τήν ἀντίδρασή τους. Στίς 24 Νοεμβρίου ἤδη ἡ Χειμάρρα βροντοφώναζε ὅτι θέλει νά ἑνωθεῖ μέ τήν Ἑλλάδα καί ὄχι νά ὑποδουλωθεῖ στούς Ἀλβανούς. Στίς 10 Ἰανουαρίου 1914 ὁ Μητροπολίτης Δρυινουπόλεως Βασίλειος συνεκάλεσε Πανηπειρωτικό Συνέδριο στό Ἀργυρόκαστρο γιά τίς 30 Ἰανουαρίου . Ἐκεῖ ἀποφασίσθηκε ὁ ἔνοπλος ἀγώνας και πρός τοῦτο συνεκροτήθη Ὀργανωτική Ἐπιτροπή μέ μέλη τούς Μητροπολίτες Δρυινουπόλεως Βασίλειο, Κορυτσᾶς Γερμανό, Βελλᾶς καί Κονίτσης Σπυρίδωνα. Ὁ Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση στό Ἀργιυρόκαστρο στίς 15 Φεβρουαρίου καί στίς 17 Φεβρουαρίου πάλι στό Ἀργυρόκαστρο ἀνακηρύχθηκε ἐπισήμως καί πανηγυρικῶς ἡ "Αὐτόνομος Ἤπειρος", δηλαδή ἡ Ἀνεξαρτησία τῆς Βορείου Ἠπείρου. Σημαία τῶν ἐξεγερθέντων ἦταν ἡ πολεμική ἑλληνική μέ τόν δικέφαλο στό κέντρο τοῦ λευκοῦ σταυροῦ καί μέ τά ἀρχικά Α.Η. δηλαδή Αὐτόνομος Ἤπειρος. Παρόμοιες πανηγυρικές τελετές ἔγιναν τόν ἴδιο μῆνα στή Χειμάρρα, στούς Ἁγίους Σαράντα, στό Δέλβινο, στήν Πρεμετή, στό Λεσκοβίκι. Στό πλευρό τῶν ἀγωνιζομένων προσῆλθαν Κρῆτες πρώην Μακεδονομάχοι, ἐθελοντές ἀπό τήν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα , τήν Κύπρο καί τήν Ὁμογένεια καθώς καί φοιτητές τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Διαδηλώσεις συμπαραστάσεως ἔκαναν καί οἱ Σέρβοι φοιτητές στό Βελιγράδι.

            Ὁ ἔνοπλος ἀγώνας κατά τῶν Τουρκαλβανῶν καί τῆς ἀλβανικῆς κυβερνήσεως ὁδήγησε στίς διαπραγματεύσεις μέ τήν Διεθνῆ Ἐπιτροπή Ἐλέγχου καί στό περίφημο Πρωτόκολλο τῆς Κερκύρας τῆς 17ης Μαΐου 1914. Τό κείμενο αὐτό τό ὁποῖο προσυπέγραψε καί ἡ Ἀλβανία καί ἡ προστάτις της, ἡ Ἰταλία, κατοχυρώνει μία μορφή εὐρείας αὐτοδιοικήσεως τῶν Βορειοηπειρωτῶν, μέ σαφῆ ἐκκλησιαστικά, γλωσσικά καί ἐκπαιδευτικά προνόμια καί ἀναγνωρίζει τόν ἑλληνικό χαρακτῆρα τοῦ πληθυσμοῦ τῶν νοτίων Νομῶν τῆς Ἀλβανίας. Οἱ συγκρούσεις συνεχίσθηκαν μέχρι τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1914, ὁπότε ἡ Ἑλλάς μέ τήν ἔγκριση τῶν Δυνάμεων ἀνακατέλαβε τήν Β. Ἤπειρο. Κατά τήν διάρκεια τοῦ Α' Παγκοσμίου Πολέμου 16 Βορειοηπειρῶτες βουλευτές ἔλαβαν μέρος στό Ἑλληνικό Κοινοβούλιο. Τό ὄνειρο πλησίαζε νά γίνει πραγματικότητα! Ὅμως μετά τήν λήξη τοῦ πολέμου ἡ περιοχή ξαναδόθηκε στήν Ἀλβανία. Ἡ καταπίεση τῶν Ἑλλήνων συνεχίσθηκε κατά τήν διάρκεια τοῦ Μεσοπολέμου, τῆς ἰταλικῆς κατοχῆς στήν Ἀλβανία καί κυρίως ἐπί κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος Χότζα καί Ἀλία. Σήμερα οἱ ἐλπίδες γιά ἐθνική καί θρησκευτική ἐπιβίωση καί οἰκονομική ἀνάπτυξη τοῦ ἐκεῖ Ἑλληνισμοῦ ἔχουν ἀναπτερωθεῖ παρά τά ὑπαρκτά προβλήματα. Ὅμως τό Πρωτόκολλο τῆς Κερκύρας ἔχει σκοπίμως λησμονηθεῖ καί καταπατηθεῖ. Θεωρῶ σφάλμα τῆς ἑλληνικῆς διπλωματίας τήν ἀπεμπόληση καί ἀχρήστευση ἑνός κειμένου μέ διεθνῆ καταξίωση, τό ὁποῖο θά μποροῦσε νά χρησιμοποιηθεῖ γιά πολιτική πίεση πρός τήν κυβέρνηση τῶν Τιράννων.

            Β. ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

            Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος, ὁ πρωθυπουργός τῆς Αὐτονόμου Ἠπείρου. Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 1863, πέθανε στήν Ἀθήνα τό 1920. Γιός τοῦ ἐθνικοῦ εὐεργέρτη Χρηστάκη Ζωγράφου ἀπό τό Ἀργυρόκαστρο. Διετέλεσε βουλευτής καί ὑποτργός διαφόρων ἑλληνικῶν κυβερνήσεων.

            Ἀλέξανδρος Καραπάνος ( Ἄρτα 1873-Ἀθήνα 1946). Ὑπῆρξε ὁ ὑπουργός ἐξωτερικῶν τῆς Αὐτονόμου Ἠπείρου. Διπλωμάτης καί πολιτικός, γιός τοῦ ἀρχαιολάτρη συλλέκτη Κ. Καραπάνου. Συνεργάτης τοῦ  μακεδονολάτρη Ἴωνος Δραγούμη , ἀλλά καί μετέπειτα ὑπουργός Ἐξωτερικῶν τοῦ Βενιζέλου τό 1928.

            Μητροπολίτης Δρυινουπόλεως Βσίλειος Παπαχρήστου (1858-1936) . Γόνος ἱερατικῆς οἰκογενείας ἀπό τό Ἄνω Λάμποβο Βορείου Ἠπείρου. Μέλος τῆς Αὐτονομιακῆς κυβερνήσεως καί πνευματικός ἡγέτης τοῦ ἀγῶνος. Ἀπό τό 1916 ἐξόριστος στό Δελβινάκι ὅπου καί ἐτάφη τό 1936.

            Μητροπολίτης Κορυτσᾶς Γερμανός Ἀναστασιάδης, μέλος τῆς Αὐτονομιακῆς κυβερνήσεως. Γεννήθηκε τό 1870 στόν ἅγιο Γεώργιο Δέρκων (Κων/πόλεως). Μητροπολίτης Στρωμνίτσης τό 1908 καί Κορυτσᾶς (1910-1916). Ἐξορίσθηκε μετά τήν κατάληψη τῆς πόλης ἀπό τούς Γάλλους.

            Μητροπολίτης Βελλᾶς καί Κονίτσης Σπυρίδων Βλάχος, μέλος τῆς Αὐτονομιακῆς κυβερνήσεως. ( Χηλή Κων/πόλεως 1873-Ἀθήνα 1956). Μεγάλη ἐκκλησιαστική καί ἐθνική προσωπικότητα. Κατήγετο ἀπό τήν Ρουψιά Πωγωνίου καί ἔδρασε στό Μακεδονικό Ἀγῶνα ὡς ἀρχιερατικός ἐπίτροπος Καβάλας. Μητροπολίτης Βελλᾶς καί Κονίτσης (1906-1916), συνιδρυτής τῆς Ἠπειρωτικῆς Ἑστίας, Μητροπολίτης Ἰωαννίνων (1916-1949)  καί Άρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν (1949-1956) μέ φλογερή δράση ὑπέρ τῶν ἀγωνιζομένων Κυπρίων.

            Καί φυσικά οἱ ἀνώνυμοι Βορειοηπειρῶτες μαχητές καί οἱ ἐθελοντές ἀπό τόν ὑπόλοιπο Ἑλληνισμό πού εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν καί τήν αὐστηρή οὐδετερότητα τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως.

            Γ. ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

            « ...Ἁπλοῦς Ἕλλην , ἐκ τῶν σφαζομένων κἀγώ Ἠπειρωτῶν ἐπικαλούμενος τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ...... ζητῶ τήν συνδρομήν τοῦ Πανελληνίου διά 200 χιλιάδας Ἑλλήνων τούς ὁποίους ἀσπλάχνως θυσιάζει ἡ διπλωματία. Ζητῶ βοήθεια ὄχι δι' ἡμᾶς καί τά σαρκία μας, ἀλλά διά τό Ἔθνος, τό ὁποῖον μόνον μέ Ἀκροκεραύνια, μέ Τεπελένι, μέ Κορυτσᾶν εἶναι ἀσφαλές, εἶναι ἰσχυρόν, εἶναι μέγα. "

Ἀπόσπασμα ἀπό προκήρυξη τοῦ Σπυρομήλιου, Χειμάρρα 14/1/1914

            "Ἠπειρῶται,

Ἡ ἐν Ἀργυροκάστρῳ συνελθοῦσα Συντακτική Συνέλευσις τῶν ἀντιπροσώπων, οὕς ὁμοφώως ἀνέδειξεν ἡ γνώμη τοῦ λαοῦ, ἀνεκήρυξε τήν ἵδρυσιν τῆς Αὐτονόμου Πολιτείας τῆς Βορείου Ἠπείρου, ἀποτελεσθησομένης ἐκ τῶν Ἐπαρχιῶν τάς ὁποίας ἐξαναγκάζεται ὅπως ἐγκαταλίπῃ ὁ Ἑλληνικός Στρατός..."

Ἐν Ἀργυροκάστρῳ τῇ 15ῃ Φεβρουαρίου 1914, ἡ Προσωρινή Κυβέρνησις.

            Διατάξεις τοῦ Πρωτοκόλλου τῆς Κερκύρας, 17/5/1914. Ἡ Διεθνής Ἐπιτροπή Ἐλέγχου ἀποτελούμενη ἀπό ἐκπροσώπους τῆς Βρετανίας, τῆς Γερμανίας, τῆς Αὐστρουγγαρίας, τῆς Γαλλίας, τῆς Ρωσίας, τῆς Ἰταλίας καί τῆς Ἀλβανίας ὑπέγραψε τό ἐπίσημο κείμενο, τό ὁποῖο συνυπέγραψαν οἱ Γ.Χ. Ζωγράφος καί Ἀλ. Καραπάνος μέ ἐπιφύλαξη ὅσον ἀφορᾶ τήν ἔγκριση τῶν ἐκλογέων τους. Ὁρισμένες ἐνδεικτικές διατάξεις εἶναι οἱ ἑξῆς:

"....Σχολεῖα. Ἡ ἐκπαίδευσις εἶναι ἐλευθέρα. Εἰς τά σχολεῖα τῶν Ὀρθοδόξων κοινοτήτων ἡ ἐκπαίδευσις γίνεται ἑλληνιστί. Ἡ θρησκευτική διδασκαλία θά γίνεται ἀποκλειστικῶς ἑλληνιστί.

Ἐλευθερία γλώσσης. Ἡ χρῆσις τῆς ἀλβανικῆς καί ἑλληνικῆς γλώσσης θέλει ἐξασφαλισθῇ εἰς τούς Νοτίους ἐνώπιον ὅλων τῶν Ἀρχῶν συμπεριλαμβανομένων τῶν δικαστηρίων...

....Ζητεῖται ὅπως ἡ Χειμάρρα εἶναι ἕδρα δικαστηρίου καί ὅπως οἱ εἰρηνοδίκαι πρέπει νά ἐκλέγωνται μεταξύ Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν Ἠπειρωτῶν..."

            Στούς ξέγνοιαστους ἀλλοίμονο. Τούς πρέπει νἆναι δοῦλοι

                                    στόν ἅρπαγα τρομάρα.

            Ἡ Ἑλλάδα ποῦ; Στήν Ἤπειρο. Δόξα στό Κακοσοῦλι,

                                    Νίκη σ' ἐσέ Χειμάρρα.

             ........................................................................................................................

            Ἡ Ἀθήνα ξεφαντώνει....ποιός βογγᾶ σά νά πεθαίνει;

                                    Χειμάρρα, ὁλόρθη. Οἱ λύκοι.

                                                            Κωστῆς Παλαμᾶς, 1914

            Ε. Η ΣΗΜΑΣΙΑ

            Ὁ ἀγώνας τῶν Βορειοηπειρωτῶν τοῦ 1914 μᾶς διδάσκει ὅτι ἕνας λαός μπορεῖ νά πάρει τήν τύχη στά χέρια του καί νά ἀναγκάσει ἀκόμη καί τούς ἑκάστοτε Μεγάλους νά ἀναγνωρίσουν τά δίκαιά του, ἀρκεῖ νά ἔχει πίστη στόν Θεό καί νά ἐπιδείξει ἀγωνιστικότητα. Ἐπίσης μᾶς ὑπενθυμίζει τόν ἡγετικό ρόλο τῆς Ἐκκλησίας στούς ἐθνικούς ἀγῶνες. Τέλος μᾶς θυμίζει ὅτι τά σημερινά δικαιώματα τῶν Ἑλλήνων τῆς Ἀλβνίας εἶναι πολύ λιγότερα ἀπό αὐτά πού προέβλεπε τό Πρωτόκολλο τῆς Κερκύρας καί τοῦτο αὐξάνει τίς εὐθύνες ὅλων τῶν Ἑλλήνων, κυβερνώντων καί κυβερνωμένων.

Κ.Χ. 22/2/2004