Επανένωση χωρίς «σχέδια Ανάν»

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΗΦΑΙΣΤΟΥ*

Αντίβαρο, Μάρτιος 2006


Η επίλυση του Κυπριακού τα επόμενα χρόνια είναι πρωταρχικό ζήτημα για τους Κυπρίους αλλά και προτεραιότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Η πορεία δεν είναι εύκολη αλλά η επιβίωση και η επανένωση της Κύπρου δεν είναι αδύνατη.

Σκοπός πρέπει να είναι για όλους η βιώσιμη επανένωση της Κύπρου, με τη μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας με τρόπο συμβατό με τη διεθνή και ευρωπαϊκή νομιμότητα (βλ. την έκθεση των εμπειρογνωμόνων για μια ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού, αναρτημένη στην ηλεκτρονική διεύθυνση < http://www.ifestos.edu.gr/32.htm >).

Αυτός είναι θεμελιώδης προσανατολισμός ο οποίος, λόγω πολιτικά εγκληματικής αφέλειας την περίοδο 2001-2004, όταν δηλαδή η Κ.Δ. ήταν ήδη μέλος της Ε.Ε., η διεθνής και ευρωπαϊκή νομιμότητα δεν προτάχθηκε άκαμπτα σε όλους και ιδιαίτερα στον γ.γ. του ΟΗΕ. Αντί αυτού αφέθηκαν οι Χάνεϊ και Ντε Σότο να ασελγούν πάνω στο κορμί της πληγωμένης Κύπρου, πολιτικό έγκλημα στη διάπραξη του οποίου δυστυχώς μερικοί συμμετείχαν.

Δεν υπάρχει περιθώριο για άλλα λάθη όπως αυτά της περιόδου 2001-2004. Εάν τα διαπράξουμε ξανά, η διχοτόμηση θα είναι αναπόφευκτη. Δεν δικαιούνται όμως να ομιλούν αυτοί που ευθύνονται για τη δρομολόγηση της διχοτόμησης, αυτοί δηλαδή που υποστήριξαν το διχοτομικό σχέδιο Ανάν και οι οποίοι σήμερα αδικαιολόγητα επιχειρούν να το αναβιώσουν επικαλούμενοι... τον κίνδυνο της διχοτόμησης. Η διάσωση των θεμιτών συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων τον Απρίλιο 2004 λόγω «όχι» δίνει μία ακόμη ευκαιρία για την επανένωση του νησιού.

Το πολιτικό κόστος λόγω «όχι» και ταυτόχρονα ελλείμματος πληροφόρησης κρίσιμων συντελεστών του διεθνούς συστήματος είναι αναμφίβολα μεγάλο. Όμως, συγκρινόμενο με τον πολιτικό θάνατο των Κυπρίων που πρότειναν οι Χάνεϊ-Ντε Σότο, είναι υποφερτό. Εξάλλου, φαίνεται ότι όσο περισσότερο ενημερώνουμε για το τι πραγματικά συνέβη τόσο περισσότερο αντιστρέφονται οι δυσμενείς εντυπώσεις.

Εχει όμως σημασία να κατανοήσουμε τις στρατηγικές παραμέτρους του προβλήματος μετά το δημοψήφισμα του 2004:

*Πρώτον, το διχοτομικό σχέδιο Αναν πρέπει να εξαφανιστεί από το τραπέζι πάση θυσία. Ακόμη και η παραμικρή αναφορά στη «μακάβρια» φράση «σχέδιο Αναν» δυσκολεύει αφάνταστα την επίλυση του Κυπριακού. Συνομιλίες πάνω σε λανθασμένη βάση θα οδηγήσουν ξανά σε αδιέξοδο.

*Δεύτερον, τα αμέσως επόμενα χρόνια, αν και δεν αναμένεται τελική λύση, θα μπορούσαμε εντούτοις να δρομολογήσουμε τις προϋποθέσεις μεσοπρόθεσμης ενωτικής πορείας. ʼκαιρα, κάποιοι ήδη σκέφτονται ότι, αν, λόγω, αστάθμητων παραγόντων και λαθών, η διχοτόμηση είναι μοιραία, πρέπει να σκεφτούμε το λιγότερο κακό σενάριο ενός «βελούδινου διαζυγίου». Τραγικά, ακόμη και αυτό θα είναι ανέφικτο, αν σήμερα δεν εκτιμήσουμε ορθά τις στρατηγικές παραμέτρους του ζητήματος.

*Τρίτον, οι αστάθμητοι παράγοντες και τα λάθη στα οποία αναφέρθηκα μόλις είναι, μεταξύ άλλων:

*Ι) Η στρατηγική της Τουρκίας, που μέχρι σήμερα ένα μόνο σταθερό σκοπό έχει: τον στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου.

*ΙΙ) Οι διαδικασίες ένταξης της Τουρκίας, που λόγω απουσίας ουσιαστικών όρων και προϋποθέσεων καθιστούν την ʼγκυρα κριτή αντί κρινόμενο. Η ʼγκυρα σήμερα, εξ αντικειμένου, δεν έχει πολλά κίνητρα να προσχωρήσει στην ιδέα μιας συνολικής στρατηγικής διευθέτησης στο τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Τουρκία (κάτι που έπρεπε να είχαμε επιδιώξει το 2001-2004).

*ΙΙΙ) Η στρατηγική των ΗΠΑ και συνεπακόλουθα το μέλλον της ίδιας της Ευρώπης δεν είναι εύκολο να προβλεφτούν (αν υπάρχει ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο το μέλλον της Ευρώπης είναι άγνωστο, οφείλεται στο γεγονός ότι η πορεία των σχέσεων Τουρκίας-Ε.Ε. τροχοδρομήθηκε σε λανθασμένη βάση).

*IV) Οι δύο πλέον αστάθμητοι παράγοντες είναι, δυστυχώς, α) ο ημέτερος εαυτός (κάτι ήξερε ο Θουκυδίδης όταν έγραψε «περισσότερο φοβούμαι τα δικά μας σφάλματα, παρά των εχθρών τα σχέδια», Περικλής Θουκυδίδου Α144) και β) η παρατεταμένη αμέλεια της Αθήνας να αναλάβει τις ευθύνες της για στρατηγική διαχείριση των προσπαθειών μιας πραγματικά βιώσιμης επίλυσης του Κυπριακού (καθώς και των υπόλοιπων εξωτερικών προβλημάτων της Ελλάδας). Ιδιαίτερα στο Κυπριακό, στρατηγικής σημασίας κριτήριο είναι η διαφύλαξη του ενστίκτου επιβίωσης-αυτοσυντήρησης των Κυπρίων.

*Τέταρτον, στρατηγικής σημασίας επίσης παράγων είναι τα νομικοπολιτικά ερείσματα. Αν και η αποτρεπτική ισχύς αποτελεί απόλυτη προϋπόθεση στήριξής τους, τέτοια ερείσματα -πολλά από αυτά ενσωματωμένα στην ενδοκρατική τάξη εχθρών και άσπονδων φίλων, εξ ου και η μεγάλη τους σημασία- είναι:

*Ι) ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ.

*ΙΙ) οι Υψηλές Αρχές του Διεθνούς Δικαίου

*ΙΙΙ) οι Συμβάσεις Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, η Συνθήκη της Γενεύης και το νομικό κεκτημένο της Ε.Ε.

*IV) Κρίσιμο ζήτημα επίσης είναι η πάση θυσία αποφυγή απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα αναιρεί ή αποδυναμώνει την μέχρι σήμερα ισχύουσα απόφαση, που διαφυλάττει την αξίωση για διεθνή νομιμότητα. Συναφώς, εκτός του ότι κρίνεται ορθό το κάλεσμα για ρόλο όλων των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ακόμη και προκαταρτική δήλωση ότι δεν δεχόμαστε απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα ήταν παράνομη (δηλαδή μη συμβατή με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και τις συμπαρομαρτούσες συμβάσεις ή συνθήκες).

*Πέμπτον, μια ψύχραιμη στάση που συνεκτιμά ορθά τις στρατηγικές παραμέτρους του κυπριακού ζητήματος τα επόμενα χρόνια και που γι' αυτό πρέπει να βλέπει το δάσος και όχι μόνο το δέντρο, θα διανοίξει δυνατότητες μιας βιώσιμης λύσης του Κυπριακού συμβατής με τη διεθνή νομιμότητα.

Μόνο μια τέτοια λύση, εξάλλου,

*Ι) συμφέρει όλους τους Κυπρίους.

*ΙΙ) συνάδει με τα θεμιτά εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας και της Τουρκίας και

*ΙΙΙ) διαφυλάττει τα κεκτημένα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Εν κατακλείδι, το σχέδιο Αναν είναι ουσία και τύποις νεκρό. Αυτό που έχει σημασία λοιπόν είναι αφ' ενός να διαφυλαχθεί το κεκτημένο της Κυπριακής Δημοκρατίας πάση θυσία και αφ' ετέρου να εμμείνουμε άκαμπτα στη διεθνή και ευρωπαϊκή νομιμότητα ως το μόνο κριτήριο που μεσοπρόθεσμα θα μπορούσε να προσφέρει διέξοδο. Ακόμη και η παραμικρή υποχώρηση θα είναι το μοιραίο τελικό θανατηφόρο σφάλμα.
 

Πρωτότυπη δημοσίευση, Ελευθεροτυπία 5 Μαρτίου 2006

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικών Σπουδών και Εδρας Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ενοποίηση. www.ifestos.edu.gr < http://www.ifestos.edu.gr >